İHÜ Tarih Yüksek Lisans Programı 2022’de YÖK onayından geçti ve 2023 Güz dönemi itibariyle ilk öğrencilerini kabul etti. Türkiye Çalışmaları veya Orta Doğu Çalışmaları Yüksek Lisans Programlarımızdan farklı olarak, MAHIST görece saf Tarih içerikli bir program; esas olarak, Tarih Doktorasına giden yolda sağlam bir temel kazandırmayı amaçlıyor. Bu açıdan, (a) Türkiye vatandaşı lisans mezunlarının edinilmiş Osmanlı ve Türkiye tarihi bilgilerini evrensel, komparatif bir çerçeveye oturtarak bütünleştirmeyi öngörüyor. (b) Orta Doğu’dan, Asya’nın kalanından ve İslâm ülkelerinden gelebilecek uluslararası öğrencilere, kendi ülkelerinde edinmiş olmayabilecekleri bir Osmanlı ve Türkiye tarihi formasyonu verebiliyor. (c) Batı’dan, özellikle Amerika ve İngiltere’den gelip de kendi ülkelerinde İslâm, Orta Doğu veya Osmanlı tarihi alanlarında doktora yapmayı düşünen uluslararası öğrencilere, İstanbul’da ve İHÜ’de geçirecekleri iki yıl boyunca bu alanlarda çok sayıda ders ve seminer alırken aynı zamanda (Modern Türkçe, Osmanlı Türkçesi, Arapça ve Farsça gibi) araştırma dillerini geliştirme imkânını, Avrupa ve ABD’ye kıyasla oldukça düşük öğretim ücretleri ve yaşam maliyetleri üzerinden sunuyor.
Tarih (İngilizce) Yüksek Lisans Programı kontenjanı 15'tir.
Gerekli şartları sağlamaları halinde;
%100 Öğrenim Ücreti Muafiyeti sağlanan bu öğrencilerimizden;
Programın öğretim asistanlığı (TF) kontenjanı 1’dir.
Önemli Not: Yukarıda verilen bilgiler 2024-2025 Akademik Yılı kabulleri için geçerli olup bütçe ve kontenjanlar ile sınırlıdır. İlgili kontenjanlara girişte adayların bilimsel değerlendirme sınavları sıralaması esas alınacaktır. Muafiyet, nakdi burslar ve öğretim asistanlığı hakkında detaylı bilgiler ve şartlar için ilgili sayfaları ziyaret ediniz.
Prof. Dr. Halil Berktay
| İBN HALDUN ÜNİVERSİTESİ LİSANSÜSTÜ EĞİTİM ENSTİTÜSÜ TARİH (İNGİLİZCE) TEZLİ YÜKSEK LİSANS PROGRAMI DERS PLANI |
|||||
| I. Yarıyıl | |||||
| Course Code | Course Name | Hours | Credit | ECTS | |
| T | U | ||||
| HIST 500 | MA Pro-Seminar | 3 | 0 | 0 | 3 |
| HIST 505 | World Historiography I | 3 | 0 | 3 | 8 |
| HIST… | Departmental Elective | 3 | 0 | 3 | 8 |
| HIST… | Departmental Elective | 3 | 0 | 3 | 8 |
| HIST… | Departmental Elective | 3 | 0 | 3 | 8 |
| Language Courses (TUR …) | |||||
| Toplam Kredi | 12 | 35 | |||
| II. Yarıyıl | |||||
| Course Code | Course Name | Hours | Credit | ECTS | |
| T | U | ||||
| HIST 501 | Academic Research Methods and Publication Ethics | 3 | 0 | 0 | 3 |
| HIST 506 | World Historiography II | 3 | 0 | 3 | 8 |
| HIST… | Departmental Elective | 3 | 0 | 3 | 8 |
| HIST… | Departmental Elective | 3 | 0 | 3 | 8 |
| HIST… | Departmental Elective | 3 | 0 | 3 | 8 |
| Language Courses (TUR …) | |||||
| Toplam Kredi | 12 | 35 | |||
| III. Yarıyıl | |||||
| Course Code | Course Name | Hours | Credit | ECTS | |
| T | U | ||||
| HIST 599 | Master's Thesis | 0 | 0 | 0 | 30 |
| Toplam Kredi | 0 | 30 | |||
| IV. Yarıyıl | |||||
| Course Code | Course Name | Hours | Credit | ECTS | |
| T | U | ||||
| HIST 599 | Master's Thesis | 0 | 0 | 0 | 30 |
| Toplam Kredi | 0 | 30 | |||
| Genel Toplam Kredi | 24 | 130 | |||
| ZORUNLU DERSLER | |||||
| Course Code | Course Name | Hours | Credit | ECTS | |
| T | U | ||||
| HIST 500 | MA Pro-Seminar | 3 | 0 | 0 | 3 |
| HIST 501 | Academic Research Methods and Publication Ethics | 3 | 0 | 0 | 3 |
| HIST 505 | World Historiography I | 3 | 0 | 3 | 8 |
| HIST 506 | World Historiography II | 3 | 0 | 3 | 8 |
| PROGRAM SEÇMELİ DERSLER | |||||
| Course Code | Course Name | Hours | Credit | ECTS | |
| T | U | ||||
| Language Courses | |||||
| ARA 501C | Basic Arabic I | 1 | 4 | 3 | 5 |
| ARA 502C | Basic Arabic II | 1 | 4 | 3 | 5 |
| ARA 503C | Intermediate Arabic I | 1 | 4 | 3 | 5 |
| ARA 504C | Intermediate Arabic II | 1 | 4 | 3 | 5 |
| ARA 507C | Intensive Basic Arabic | 2 | 8 | 6 | 10 |
| ARA 508C | Intensive Intermediate Arabic | 2 | 8 | 6 | 10 |
| PERS 501C | Basic Persian I | 1 | 4 | 3 | 5 |
| PERS 502C | Basic Persian II | 1 | 4 | 3 | 5 |
| PERS 503C | Intermediate Persian I | 1 | 4 | 3 | 5 |
| PERS 504C | Intermediate Persian II | 1 | 4 | 3 | 5 |
| PERS 507C | Intensive Basic Persian | 2 | 8 | 6 | 10 |
| PERS 508C | Intensive Intermediate Persian | 2 | 8 | 6 | 10 |
| TLL 501C | Basic Ottoman Turkish | 1 | 4 | 3 | 5 |
| TLL 502C | Intermediate Ottoman Turkish | 1 | 4 | 3 | 5 |
| TLL 503C | Advanced Ottoman Turkish I | 1 | 4 | 3 | 5 |
| TLL 504C | Advanced Ottoman Turkish II | 1 | 4 | 3 | 5 |
| TLL 505C | Ottoman Paleography and Diplomatica | 1 | 4 | 3 | 5 |
| TLL 506C | Advanced Readings in Ottoman Historical Texts | 1 | 4 | 3 | 5 |
| TLL 507C | Intensive Basic Ottoman Turkish | 2 | 8 | 6 | 10 |
| TLL 508C | Intensive Intermediate Ottoman Turkish | 2 | 8 | 6 | 10 |
| TUR 501C | Basic Modern Turkish I | 1 | 4 | 3 | 5 |
| TUR 502C | Basic Modern Turkish II | 1 | 4 | 3 | 5 |
| TUR 503C | Intermediate Modern Turkish I | 1 | 4 | 3 | 5 |
| TUR 504C | Intermediate Modern Turkish II | 1 | 4 | 3 | 5 |
| TUR 505C | Advanced Readings in Modern Turkish I | 1 | 4 | 3 | 5 |
| TUR 506C | Advanced Readings in Modern Turkish II | 1 | 4 | 3 | 5 |
| TUR 507C | Intensive Basic Modern Turkish | 2 | 8 | 6 | 10 |
| TUR 508C | Intensive Intermediate Modern Turkish | 2 | 8 | 6 | 10 |
| History | |||||
| HIST 503 | World History I | 3 | 0 | 3 | 8 |
| HIST 504 | World History II | 3 | 0 | 3 | 8 |
| HIST 507 | Readings in Historical Thought | 3 | 0 | 3 | 8 |
| HIST 508 | Oral History and Social Memory | 3 | 0 | 3 | 8 |
| HIST 509 | Introduction to Orientalism and Oriental Studies | 3 | 0 | 3 | 8 |
| HIST 511 | Early Islamic History: A Survey (to AD 1100) | 3 | 0 | 3 | 8 |
| HIST 512 | Islamic History: The Middle Period (c.945-1500) | 3 | 0 | 3 | 8 |
| HIST 513 | History of Islamic Political Thought | 3 | 0 | 3 | 8 |
| HIST 514 | Three Gunpowder Empires | 3 | 0 | 3 | 8 |
| HIST 515 | History of the Modern Middle East (to the 1920s) | 3 | 0 | 3 | 8 |
| HIST 516 | History of the Contemporary Middle East (from the 1920s) | 3 | 0 | 3 | 8 |
| HIST 517 | Judaism and Christianity | 3 | 0 | 3 | 8 |
| HIST 519 | Mediterranean Cities | 3 | 0 | 3 | 8 |
| HIST 520 | Construction and Formation of Europe | 3 | 0 | 3 | 8 |
| HIST 521 | Medieval Anatolia | 3 | 0 | 3 | 8 |
| HIST 523 | Introduction to the History of Byzantium (400-1453) | 3 | 0 | 3 | 8 |
| HIST 526 | Social and Economic History of Middle Ages | 3 | 0 | 3 | 8 |
| HIST 528 | Balkans and the Ottoman Empire | 3 | 0 | 3 | 8 |
| HIST 530 | Nations and Borders in the Middle East, Balkans, and Caucasia | 3 | 0 | 3 | 8 |
| HIST 531 | History of Ottoman Institutions | 3 | 0 | 3 | 8 |
| HIST 532 | History of Ottoman Political Thought | 3 | 0 | 3 | 8 |
| HIST 533 | Religion in the Ottoman Empire | 3 | 0 | 3 | 8 |
| HIST 536 | History of a City II: Ottoman Istanbul, 1450-1900 | 3 | 0 | 3 | 8 |
| HIST 537 | History of Education in Islam | 3 | 0 | 3 | 8 |
| HIST 538 | Introduction to Islamic and Ottoman Material Culture | 3 | 0 | 3 | 8 |
| HIST 539 | Reading Evliya Çelebi | 3 | 0 | 3 | 8 |
| HIST 540 | Ordinary People and Daily Life in the Late Ottoman Empire | 3 | 0 | 3 | 8 |
| HIST 541 | Ottoman History I, 1300-1600 | 3 | 0 | 3 | 8 |
| HIST 542 | Frontier Societies and Early Ottoman Polity | 3 | 0 | 3 | 8 |
| HIST 551 | Ottoman History II, 1600-1800 | 3 | 0 | 3 | 8 |
| HIST 553 | Ottoman Women, c.1300-1900 | 3 | 0 | 3 | 8 |
| HIST 561 | Ottoman History III, 1789-1908 | 3 | 0 | 3 | 8 |
| HIST 562 | Modernization and Reform in the Ottoman Empire | 3 | 0 | 3 | 8 |
| HIST 563 | Eastern Question 1768-1923 | 3 | 0 | 3 | 8 |
| HIST 564 | Nationalist Projects in Southeastern European History | 3 | 0 | 3 | 8 |
| HIST 571 | From “Far Asia” to the Mediterranean: Turkish History, Turkey’s History | 3 | 0 | 3 | 8 |
| HIST 572 | From Empire to Republic: Turkish Nationalism and the Nation-State | 3 | 0 | 3 | 8 |
| HIST 573 | Proto-Fascism in Europe and the Ottoman Empire | 3 | 0 | 3 | 8 |
| HIST 574 | Sources and Methods for the History of Modern Turkey I (1908-1950) | 3 | 0 | 3 | 8 |
| HIST 575 | Sources and Methods for the History of Modern Turkey II (1945-2002) | 3 | 0 | 3 | 8 |
| HIST 579 | Minority Problems in Modern Turkey | 3 | 0 | 3 | 8 |
| HIST 581 | Environmental History | 3 | 0 | 3 | 8 |
| HIST 591 | History of Russia I: Tsaris Period (17th Century to 1914/17) | 3 | 0 | 3 | 8 |
| HIST 593 | Historical Marxism I: (19th Century Socialism) | 3 | 0 | 3 | 8 |
| HIST 594 | Historical Marxism II: Communism and Afterwards | 3 | 0 | 3 | 8 |
| HIST 596 | Iran and Shiism | 3 | 0 | 3 | 8 |
| HIST 597 | History of Modern Iran | 3 | 0 | 3 | 8 |
| HIST 602 | Ottoman Historians and Chroniclers | 3 | 0 | 3 | 8 |
| HIST 603 | Research Seminar in Islamic and Ottoman Legal Culture | 3 | 0 | 3 | 8 |
| HIST 604 | Research Seminar in Islamic and Ottoman Material Culture | 3 | 0 | 3 | 8 |
| HIST 639 | Research Seminar on Evliya Çelebi | 3 | 0 | 3 | 8 |
| HIST 641 | Research Seminar for Ottoman History, 1300-1600 | 3 | 0 | 3 | 8 |
| HIST 651 | Research Seminar for Ottoman History, 1600-1800 | 3 | 0 | 3 | 3 |
| HIST 661 | Research Seminar for Ottoman History, 1789-1908 | 3 | 0 | 3 | 8 |
| HIST 662 | Muslim Women Writers in the Late Ottoman Empire (1789-1908) | 3 | 0 | 3 | 8 |
| HIST 663 | The Nineteenth Century Press and Periodicals in the Ottoman Empire | 3 | 0 | 3 | 8 |
| HIST 672 | Texts and Constructions of National Memory I: Varieties of Early Turkish Nationalism | 3 | 0 | 3 | 8 |
| HIST 673 | Texts and Constructions of National Memory II: Reading the Republican Historians | 3 | 0 | 3 | 8 |
| HIST 681 | Research Seminar for Modern Turkish History I (1908-1950) | 3 | 0 | 3 | 8 |
| HIST 682 | Research Seminar for Modern Turkish History II (1945-2002) | 3 | 0 | 3 | 8 |
| HIST 705 | Literature Survey: Historiography | 3 | 0 | 3 | 8 |
| HIST 726 | Literature Survey: The Middle Ages in Europe | 3 | 0 | 3 | 8 |
| HIST 727 | Literature Survey: The Early Modern Era | 3 | 0 | 3 | 8 |
| HIST 728 | Literature Survey: Modern and Contemporary History | 3 | 0 | 3 | 8 |
| HIST 731 | Literature Survey: Modern Balkan History, 1800 to the Present | 3 | 0 | 3 | 8 |
| HIST 736 | Literature Survey: Inner Asian and Turkic History | 3 | 0 | 3 | 8 |
| HIST 741 | Literature Survey: Ottoman History, 1300-1600 | 3 | 0 | 3 | 8 |
| HIST 751 | Literature Survey: Ottoman History, 1600-1800 | 3 | 0 | 3 | 8 |
| HIST 761 | Literature Survey: Ottoman-Turkish History, 1789-1908 | 3 | 0 | 3 | 8 |
| HIST 771 | Literature Survey: Recent Turkish History, 1908 to the Present | 3 | 0 | 3 | 8 |
| HIST 791 | Literature Survey: Cultural History | 3 | 0 | 3 | 8 |
Bu çok-amaçlı, kredisiz ders, araştırma yöntemlerinde ve araştırma sonuçların analizinde yeterli hâkimiyet kazanmak, gerekli araştırma dillerinde yetkinleşmek gibi hedefler doğrultusunda, esnek biçimde değerlendirilir. Aynı zamanda öğrencilerin araştırma ve yayın etiği standartları ve kuralları hakkında ilk bilgileri edinmelerini amaçlar.
Bu çok-amaçlı, kredisiz ders, yüksek lisans çalışmalarına yeni başlamakta olan öğrencilerin veri-bulgu-sonuç ilişkileri; birincil kaynakların okunması ve değerlendirilmesinde dikkat edilecek hususlar; ikincil kaynaklardan yararlanma; bibliyografya oluşturma, alıntılama, dipnot verme ve kaynak gösterme; farklı düzeyde araştırmaları (konferans bildirisi, makale, tez veya kitap gibi) farklı ürünlere dönüştürme; araştırma ve yayın etiği standartları ve kuralları hakkında ilk bilgileri edinmelerini amaçlar.
HIST 505-506, Tarih yüksek lisans ve doktora öğrencilerinin alması zorunlu olan iki sömestirlik Historiyografi dizisidir. HIST 503-504’ten ya da benzeri bir dünya tarihi dersinden sonra alınması tavsiye edilir. Dersin Historiyografi konusu ve alanına yaklaşımı birkaç anlamda tarihseldir. HIST 505-506’da Tarih metodolojisi soyut değil somut olarak, 20. yüzyılda yaşamış ve çalışmış bir dizi ünlü tarihçinin üretiminde maddeleşmiş biçimiyle irdelenmekte; bu gibi her tarihçi elbette kendi ortamıyla ve paradigmatik tercihiyle ilişkilendirilmekte; ama aynı zamanda bu tür her katkının, konu aldığı tarihsel döneme ilişkin çalışmalar ve literatür bağlamına yerleştirilmesine çalışılmaktadır. Bu yöntem, belirli sayıda eserin, yazarlarının ne zaman yaşadığına göre değil, konularının, yani inceledikleri tarihsel dönemlerin kronolojik sırasına göre ele alınmasını beraberinde getirir. Ayrıca, dersin amaçlarından biri de (araştırma makalelerinden farklı olarak) sentetik kitapların kaleme alınmasındaki bütünsel organizasyon, üslup ve yaklaşım sorunlarının incelenmesi olduğundan, her iki sömestirde, önemli tarihçilerin kitaplarının kapaktan kapağa okunması esas alınmaktadır. Bu çerçevede HIST 505, Historiyografi'ye giriş niteliğindeki bazı genel metinlerin ve tarihçilerin kendi mesleklerine ilişkin anlatımlarının hemen ardından, önce İlkçağ, sonra Ortaçağ uzmanı büyük tarihçilerin çığır açıcı, kalıcı ya da tipik eserlerinin masaya yatırılmasına geçer. Bunlardan bazıları, Osmanlı tarihçiliğine tutabilecekleri ışık açısından da değerlendirilir. Gerek Avrupalı ve gerekse Türk bilim insanları arasında baş göstermiş tartışmalar, yeri geldikçe özel dosyalar biçiminde incelenir. İki temel soru tekrar tekrar gündeme getirilir: Herodotos ve Tukidides'ten başlayıp 19. yüzyıldan geçerek günümüze uzanan süreçte, tarihçilerin pratiğinde değişen ve değişmeyen yanlar nasıl tanımlanabilir?
Dil Dersleri
Yazı ve temel gramer olarak Modern Standart Arapça’ya başlangıç. Ağırlıklı olarak, okuma becerilerinin geliştirilmesi; aynı zamanda, sözlü ve yazılı kavrayışın ilk esasları. Haftada toplam beş, her gün bir ders saati temelinde, düzenli ödev ve pratik. 3 kredi. Lisans karşılığı ARA 301.
ARA 501’in devamı. ARA 501 ya da benzeri bir ders almış olan öğrencilerin okuma becerilerinin geliştirilmesi üzerinde yoğunlaşır. Haftada toplam beş, her gün bir ders saati temelinde, düzenli ödev ve pratik. 3 kredi. Lisans karşılığı ARA 302.
Okuma akıcılığının gelişmesine yönelik olarak, gramer ve vokabüler takviyesi. Arapça yazılı günümüz medyası ile akademik literatürden seçilmiş metinler üzerinde yoğunlaşır. Diploma koşullarının bir parçası olarak bir okuma yetkinliği sınavına girecek İnsan ve Toplum Bilimleri öğrencilerinin bu sınava hazırlık ihtiyaçlarını karşılar. Haftada toplam beş, her gün bir ders saati temelinde, düzenli ödev ve pratik. 3 kredi. Lisansta karşılığı ARA 303.
ARA 503’ün devamı. Önkoşul, ARA 503 ya da benzeri bir dersin alınmış olmasıdır. Haftada toplam beş, her gün bir ders saati temelinde, düzenli ödev ve pratik. 3 kredi. Lisansta karşılığı ARA 304.
Sadece İHÜ Yaz Okulu’nda açılan bu ders, yedi hafta boyunca haftada 20 saat olarak verilir. Toplam 140 saatlik ders süresi, ondört haftalık normal sömestirlerin haftada 5 saatten 70 saati bulan ders sürelerinin iki katıdır. Bu çerçevede, ARA 501 (Temel Düzeyde Arapça I) ve ARA 502’nin (Temel Düzeyde Arapça II) tamamına karşılık gelir. Arapçaya yeni başlayan öğrenciyi, bir olağan ders yılında gelebileceği seviyeye getirmeyi amaçlar.
Sadece İHÜ Yaz Okulu’nda açılan bu ders, yedi hafta boyunca haftada 20 saat olarak verilir. Toplam 140 saatlik ders süresi, ondört haftalık normal sömestirlerin haftada 5 saatten 70 saati bulan ders sürelerinin iki katıdır. Bu çerçevede, ARA 503 (Orta Düzeyde Arapça I) ve ARA 504’ün (Orta Düzeyde Arapça II) tamamına karşılık gelir. ARA 501-502 veya benzerlerini almış, yani Arapçaya bir yıl eşdeğeri bir başlangıç yapmış öğrenciyi, ikinci olağan ders yılının sonunda gelebileceği seviyeye getirmeyi amaçlar.
Bu ders PERS 501’in devamı niteliğinde olup, öğrencilerin Temel düzeyde etkili iletişim için gerekli becerileri geliştirip iyileştirmelerini hedefler. Bu seviyenin sonunda öğrenciler, edinmiş oldukları gramer ve sözcük bilgisi sayesinde çeşitli günlük hayat konuları hakkında konuşabilmeli; basit cümle yapılarıyla karşılaştırmalar yapabilmeli, duygu ve düşüncelerini ifade edebilmelidirler. Aynı zamanda, Iran kültürü ile gerek Türk kültürü, gerekse diğer Batı kültürleri arasındaki etkileşimler hakkında da bir ön bilgi sahibi olacaklardır. Haftada toplam beş, her gün bir ders saati temelinde, düzenli ödev ve pratik. 3 kredi. Lisanstaki karşılığı PERS 302.
Temel I-II seviyesindeki edinimlerinden hareketle PERS 503 öğrencilerin dil, sözcük ve sentaks bilgileri ile günlük iletişim becerilerini daha da geliştirme ve iyileştirmeyi amaçlar. Bu dersin sonunda öğrenciler Farsça gramere iyice hakim olacak; günlük konuşmalarda akıcılaşacak; çok çeşitli sorular sorup cevaplayabilecek; Farsça, Osmanlı Türkçesi ve Modern Türkçe arasındaki ilişkileri de görecek ve kavrayacaktır. Haftada toplam beş, her gün bir ders saati temelinde, düzenli ödev ve pratik. 3 kredi. Lisanstaki karşılığı PERS 303.
PERS 503’ün devamı; iki yıllık Temel ve Orta Düzey Farsça sekansının son halkası. Haftada toplam beş, her gün bir ders saati temelinde, düzenli ödev ve pratik. 3 kredi. Lisanstaki karşılığı PERS 304.
Sadece İHÜ Yaz Okulu’nda açılan bu ders, yedi hafta boyunca haftada 20 saat olarak verilir. Toplam 140 saatlik ders süresi, ondört haftalık normal sömestirlerin haftada 5 saatten 70 saati bulan ders sürelerinin iki katıdır. Bu çerçevede, PERS 501 (Temel Düzeyde Farsça I) ve PERS 502’nin (Temel Düzeyde Farsça II) tamamına karşılık gelir. Farsçaya yeni başlayan öğrenciyi, bir olağan ders yılında gelebileceği seviyeye getirmeyi amaçlar.
Sadece İHÜ Yaz Okulu’nda açılan bu ders, yedi hafta boyunca haftada 20 saat olarak verilir. Toplam 140 saatlik ders süresi, ondört haftalık normal sömestirlerin haftada 5 saatten 70 saati bulan ders sürelerinin iki katıdır. Bu çerçevede, PERS 503 (Orta Düzeyde Farsça I) ve PERS 504’ün (Orta Düzeyde Farsça II) tamamına karşılık gelir. PERS 501-502 veya benzerlerini almış, yani Farsçaya bir yıl eşdeğeri bir başlangıç yapmış öğrenciyi, ikinci olağan ders yılının sonunda gelebileceği seviyeye getirmeyi amaçlar.
Bu ders gerek dil ve gerekse yazı olarak Osmanlı Türkçesine sağlam bir başlangıç oluşturur. Yazının teknik özelliklerine âşinâlık kazanılması ve dilin gramer özelliklerinin kavranması, dersin ilk hedefleri arasındadır. Osmanlıcaya bakan yönleriyle temel düzeyde Arapça ve Farsça dilbilgisi kurallarının öğretilmesinin de hedeflendiği bu derste, haftalık beş ders saatinin her güne bir saat biçiminde dağıtılması suretiyle öğrencilerin düzenli ödev ve pratik yapmaları sağlanır. Bu özellikleriyle TLL 501’in başlattığı sekans, alışılmış Osmanlıcaya Giriş derslerinin çoğundan daha yoğundur. 3 krediliktir. Lisanstaki karşılığı TLL 301’dir.
TLL 501’i ya da eş değerde bir dersi almış öğrencilerin temel Osmanlı yazısı okuma becerilerinin geliştirilmesini hedefler. Daha çok matbu metinler üzerinde yoğunlaşmakla birlikte, öğrenciyi gerek farklı yazı biçimleriyle, gerekse değişik tarihsel dönemlerden seçilmiş belge türleriyle tanıştırmanın ilk basamaklarını da içerir. Dolayısıyla geleceğin araştırma öğrencisinin Osmanlı tarihi ve edebiyatının birincil kaynaklarını çözme ve değerlendirmeye hazırlanmasına yönelik bir boyutu da kapsar. Haftada toplam beş ders saatinin, her güne bir saat biçiminde dağıtılması suretiyle öğrencilerin düzenli ödev ve pratik yapmaları sağlanır. 3 krediliktir. Lisanstaki karşılığı TLL 302’dir.
Osmanlı Türkçesini nisbeten rahat bir şekilde okumaya başlayan öğrenciler için, bir noktadan sonra doğrudan doğruya Osmanlı tarih metinlerine girmek önem kazanır. Buna uygun bir çerçeve oluşturan TLL 503’te, farklı dönemlere ilişkin, değişik tür ve üslûplarda kaleme alınmış elyazması Osmanlı kaynaklar, nispeten geç örneklerden başlayıp ilerledikçe daha eskilerine dönecek şekilde okunur ve yorumlanır. Genişçe bir bürokratik ve entellektüel metinler yelpazesinin gerek tarihsel bağlamları, gerekse dil ve üslûp özellikleri üzerinde durulur. Dolayısıyla bu ders öğrencilere, kendi özel araştırma projelerine geçmeden önce gerek orta-ileri düzeyde Osmanlı paleografyası, gerekse daha zengin bir kaynak bilgisi sağlaması açısından formel bir eğitim fırsatı sunar. TLL 503 haftada toplam beş saati bulacak şekilde en az üç defa toplanır ve 3 kredidir. Lisanstaki karşılığı TLL 303’tür.
Bu ders, Osmanlı bürokrasisinin idarî, adlî ve ilmî birimlerinin ürettiği belge türlerini içerik ve şekil özellikleri ile tanımayı amaçlar. Belgelerin hususiyetleri, bunları üreten bürokrasiyle ilişkileri dikkate alınarak değerlendirilir; bu arada, devlet aygıtının farklı kesimlerinin kullandığı yazı çeşitlerinin incelikleri üzerinde de önemle durulur. Klasik çağda ve modern dönemde merkezi bürokrasinin kullandığı (divani ve rika gibi) yazı türlerinin yanı sıra, ilmiye sınıfı ile yargı mercilerinin kullandığı talik ve nesih gibi diğer yazı türleri ve belgeleri de ele alınır. Bütün bu belgelerin tarih kaynağı olarak değeri ve mahiyetinin irdelenmesi de TLL 504’ün öğrenim kazanımları arasındadır. TLL 504 haftada toplam beş saati bulacak şekilde en az üç defa toplanır ve 3 kredidir. Lisanstaki karşılığı TLL 304’tür.
Bu ders, Osmanlı kalemiye ve ilmiyesinin kullandığı düzyazı tarzı ile nesih, talik ve divani gibi yazı türlerine kazanılan aşinalığın ileri seviyeye taşınmasını hedefler. Osmanlı nesir sanatının klasikleri olarak görülen tarih eserlerinin yanı sıra seyahatnâme, siyasetnâme ve menakıbnâme türü eserler, münşeat mecmualarında örnekleri verilen ferman, berat, ahidnâme, nâme-i hümayun ve taziyetnâme türü metinler çoğunlukla el yazısı nüshalarından okunacak ve değerlendirilecektir. TLL 505 haftada toplam beş saati bulacak şekilde en az üç defa toplanır ve 3 kredidir. Lisanstaki karşılığı TLL 305’tir.
Osmanlı bürokrasisinin ürettiği belgelerin tarih araştırmalarında doğru ve etkin bir şekilde kullanılması için gerekli bilgi ve yetkinlikleri ileri seviyeye taşımak, bu dersin ana hedefidir. Osmanlı belgelerinin terminolojisi, sentaksı, oluşum süreci ve retoriği irdelenerek, bir belgenin tarihçi için neler ifade edebileceği üzerinde durulur. Bu konuda yapılmış örnek metinler tartışılır ve karşılaştırmalar yapılır. Şeriyye sicilleri, vakfiyeler, tahrir defterleri, mühimme defterleri, ruus defterleri, ruznamçeler, fermanlar, beratlar, nâme-i hümayunlar, iradeler, lâyihalar ve arşiv belgelerinden diğer örnekler, derinlemesine bir analiz ve bağlam içinde incelenir. TLL 506 haftada toplam beş saati bulacak şekilde en az üç defa toplanır ve 3 kredidir. Lisanstaki karşılığı TLL 306’dır.
Sadece İHÜ Yaz Okulu’nda açılan bu ders, yedi hafta boyunca haftada 20 saat olarak verilir. Toplam 140 saatlik ders süresi, ondört haftalık normal sömestirlerin haftada 5 saatten 70 saati bulan ders sürelerinin iki katıdır. Bu çerçevede, TLL 501 (Temel Düzeyde Osmanlı Türkçesi I) ve TLL 502’nin (Temel Düzeyde Osmanlı Türkçesi II) tamamına karşılık gelir. Osmanlıcaya yeni başlayan öğrenciyi, bir olağan ders yılında gelebileceği seviyeye getirmeyi amaçlar.
Sadece İHÜ Yaz Okulu’nda açılan bu ders, yedi hafta boyunca haftada 20 saat olarak verilir. Toplam 140 saatlik ders süresi, ondört haftalık normal sömestirlerin haftada 5 saatten 70 saati bulan ders sürelerinin iki katıdır. Bu çerçevede, TLL 503 (Orta Düzeyde Osmanlı Türkçesi I) ve TLL 504’ün (Orta Düzeyde Osmanlı Türkçesi II) tamamına karşılık gelir. TLL 501-502 veya benzerlerini almış, yani Osmanlıcaya bir yıl eşdeğeri bir başlangıç yapmış öğrenciyi, ikinci olağan ders yılının sonunda gelebileceği seviyeye getirmeyi amaçlar.
Bu Türk diline giriş dersi, uluslararası öğrencilerin (Avrupa Diller Portföyü’nde A1 düzeyine karşılık gelen) başlangıç düzeyinde dilbilgisi ve konuşma becerileri edinmelerini ve etkin iletişim kurma yöntemleri konusunda bilgi sahibi olmalarını hedefler. Haftada toplam beş ders saatinin, her güne bir saat biçiminde dağıtılması suretiyle öğrencilerin düzenli ödev ve pratik yapmaları sağlanır. 3 krediliktir. Lisansüstü karşılığı TUR 301 dersidir.
TUR 501’in devamında, uluslararası öğrencilerin başlangıç düzeyinde dilbilgisi ve konuşma kapasitelerini (Avrupa Diller Portföyü’nde A2 düzeyine karşılık gelen becerilerle) daha da geliştirmeleri ve ilk yılın sonunda belirli bir iletişim akıcılığına ulaşmaları amaçlanır. Haftada toplam beş ders saatinin, her güne bir saat biçiminde dağıtılması suretiyle öğrencilerin düzenli ödev ve pratik yapmaları sağlanır. 3 krediliktir. Lisanstaki karşılığı TUR 302’dir.
Bu ders Temel I-II düzeyindeki Modern Türkçe derslerinin devamı niteliğindedir. Uluslararası öğrencilerin dilbilgisi, sözcük bilgisi ve cümle yapıları açısından başlangıç düzeyi sonrası (Avrupa Diller Portföyü’nde B1 düzeyine karşılık gelen) bilgi ve günlük iletişim becerilerini kazanmalarını hedefler. Haftada toplam beş ders saatinin, her güne bir saat biçiminde dağıtılması suretiyle öğrencilerin düzenli ödev ve pratik yapmaları sağlanır. 3 krediliktir. Lisanstaki karşılığı TUR 303’tür.
TUR 503’ün devamı niteliğindeki bu ders, uluslararası öğrencilerin okuma ve yazma kapasitelerini (Avrupa Diller Portföyü’nde B1 düzeyine karşılık gelen becerilerle) daha da geliştirip İHÜ’nün iki yıllık Modern Türkçe yükümlülüğünü tamamlamayı hedefler. Haftada toplam beş ders saatinin, her güne bir saat biçiminde dağıtılması suretiyle öğrencilerin düzenli ödev ve pratik yapmaları sağlanır. 3 krediliktir. Lisansüstündeki karşılığı TUR 304’tür.
Bu ders uluslararası öğrencilere 20. yüzyıl başlarından günümüze kadar yazılmış (roman, öykü, şiir, makale, deneme ve akademik tezler gibi) Modern Türkçe metinlerini okuma ve anlama kapasitesini kazandırmayı amaçlamaktadır. Orta düzey Türkçe derslerinde edinilmiş olması gereken gramer bilgilerinden hareketle TUR 505, öğrencileri daha sofistike Türkçe okuma ve yazma becerilerine kavuşturacak şekilde tasarlanmıştır. Okumalar modern Türk dili, Türkiye tarihi, edebiyatı, toplumu, kültürü ve siyaseti alanlarından seçilmiş konuları kapsayacak; bu suretle öğrencilerin Tarih, Türkiye Çalışmaları ve benzeri alanlardaki araştırma çalışmalarına da destek olacaktır. Ödevler düzenli günlük okumaları; Türkçeye ve Türkçeden çevirileri; Türkçe yazılacak kompozisyon ve denemeleri; sözcük dağarcığını geliştirecek alıştırmaları; gündelik ve teknik ifade ve deyimleri kapsayabilir. TUR 505 haftada toplam beş saati bulacak şekilde en az iki defa toplanır ve 3 kredidir. Lisanstaki karşılığı TUR 305’tir.
TUR 505’in devamı niteliğindeki bu ders, 20. yüzyıl başlarından günümüze kadar yazılmış modern Türkçe roman, öykü, şiir, makale, deneme ve akademik tezlerden derlenmiş daha yoğun ve ileri metinler üzerine kuruludur. Okumalar bir kere daha modern Türk dili, Türkiye tarihi, edebiyatı, toplumu, kültürü ve siyaseti alanlarından seçilmiş konuları kapsayacak; bu suretle öğrencilerin Tarih, Türkiye Çalışmaları ve benzeri alanlardaki araştırma çalışmalarına da destek olacaktır. Ödevler Türkçeye ve Türkçeden daha zor ve sofistike çeviriler ile daha uzun Türkçe edebî veya akademik yazım denemelerini içerebilir. TUR 506 haftada toplam beş saati bulacak şekilde en az iki defa toplanır ve 3 kredidir. Lisanstaki karşılığı TUR 306’dır.
Sadece İHÜ Yaz Okulu’nda açılan bu ders, yedi hafta boyunca haftada 20 saat olarak verilir. Toplam 140 saatlik ders süresi, ondört haftalık normal sömestirlerin haftada 5 saatten 70 saati bulan ders sürelerinin iki katıdır. Bu çerçevede, TUR 501 (Temel Düzeyde Modern Türkçe I) ve TUR 502’nin (Temel Düzeyde Modern Türkçe II) tamamına karşılık gelir. Modern Türkçeye yeni başlayan öğrenciyi, bir olağan ders yılında gelebileceği seviyeye getirmeyi amaçlar.
Tarih Dersleri
İki derslik bir dizinin ilk halkası. Bir genel tarih dersi: ilk insan topluluklarının ortaya çıkışından, yaklaşık İS 1500 dolaylarında Avrupa’nın Atlas okyanusun açılmasına kadar uzanan süreçte, belirli dönem ve temaların tek tek gözden geçirilip, gerek Max Weber ve Ernest Gellner’den, gerekse Clive Ponting, Jared Diamond ve Michael Cook’tan esinlenen karşılaştırmalı, teori-yoğun yaklaşımlarla sorunsallaştırılması. Bu çerçevede, düz ve kesintisiz bir çizgi olarak değil, kesikli bir basamak fonksiyonu biçiminde tırmanan bir nitel gelişme modeli ile, birkaç uygarlık çekirdeğinin kendi periferilerini adım adım entegre etmesini içeren bir nicel (mekânsal) yayılma modelinin birleştirilmesi. Birkaç büyük maddi-teknik eşik boyunca sıralanan kurumsal-kültürel “çözüm” öbeklerinin başlıca yapıtaşları. Birinci sömestirde ele alınan konulardan bazıları: Modernitenin pre-moderniteleri kucaklayış ve sarmalayış biçimleri; çağdaş avcı ve toplayıcıların tarihöncesi avcı ve toplayıcılarla karşılaştırılması; göçebe otlatıcılık, atlı okçular, bozkır imparatorlukları; köylü üretiminin ekonomik yapısı; tarihte hareket ve fütuhatın rolü; “karanlık çağ”lar ve devlete sıçrayış; İlkçağın erken denizci-ticari uygarlıkları; vergisel devletler ve toplumlar; fiyef dağıtımının işlevi ve varyantları; kentesel mekânlar ve kültürler; "Avrupa mucizesi"nin arifesinde dünyanın durumu.
İki sömestirlik genel tarih sekansının devamı: yaklaşık İS 1500 dolaylarından günümüze kadar uzanan süreçte, belirli dönem ve temaların tek tek gözden geçirilip, karşılaştırmalı, teori-yoğun yaklaşımlarla sorunsallaştırılması. İkinci sömestirde ele alınan konulardan bazıları şunlardır: Batı merkezli coğrafi keşif ve fetih seferleri sonucu, modern dünya sisteminin doğuşu; “tüccar imparatorlukları”nın yükselişi ve ekonomi politiği; Atlantik üçgeni, sermaye birikimi ve Hint Okyanusu’na giriş; Avrupalılardan önce Çin ve Hindistan; Avrupa içi dönüşümler (Protestan Reformasyonu ve dinin görelileşmesi açısından sonuçları; askerî devrim ve modern devletin oluşumu; bilim, bilimcilik ve Aydınlanma; yeni egemenlik ve meşruiyet biçimleri; çağdaş siyasal yaşamın ve siyaset biliminin doğuşu); ön-sanayileşme; milletlerin zenginliği; modernite ve devrimler; Fransız Devrimi ve devrimseverlik mirası; Sanayi Devrimi ve 19. yüzyılın “sosyal sorun”u; Avrupa’da, doğu ve güneydoğu Avrupa’da, Avrupa dışında yükselen milliyetçilik türleri; 1875-1914 arasının Yeni Emperyalizmi, yol açtığı emperyalizm kuramları ve tartışmaları; zihinsel sertleşmeler: sosyalizm ve komünizm, faşizm ve nasyonal sosyalizm; 1945 sonrası dünya düzeni; komünizmin çöküşü ve komünizm sonrası toplumların sorunları; 20. yüzyılın bitiminde, kapitalist modernitenin yeni sorunları ve çatışmaları.
HIST 505-506'da fazla girilmeyen, örneğin (a) İlkçağ Yunan ve Roma tarihçileri; (b) Ortaçağ Avrupa ve Osmanlı kronikçi ya da vakanüvisleri; (c) Rönesans ve Aydınlanma tarihçileri; (d) 18.-19. yüzyıllarda eski eser koleksiyonculuğundan başlayıp dilbilimden geçerek asıl tarihçiliğe açılan sürecin ayrıntıları; (e) 19. yüzyıl başlarında yeni “bilimsel tarih”çiliğin sistematizasyonu; ve (f) 19. yüzyıl boyunca Tarih disiplininin evrimine daha yakından bakış gibi konularda, daha yoğun ve derin okumaları içerir Özellikle Historiyografi üzerinde yoğunlaşmak isteyen Tarih öğrencileriyle, siyasi düşünceler tarihine ya da entellektüel tarihe ilgi duyan Sosyal Bilimler öğrencilerine tavsiye olunur.
Bu dersin amacı tarih yazımı gelenekleri içerinde önemli bir yer teşkil eden sözlü tarih ve bu alanda ortaya çıkmış olan teorik ve metodolojik tartışmalar hakkında öğrencileri bilgilendirmektir. Sözlü tarihçiler sadece geçmişteki olayları bu farklı anlatı türleri üzerinden araştırmaz ve incelemezler; bunun yanında, bu tarihsel olayların günümüzde nasıl hatırlandığı ve algılandığı üzerine de analizler yaparlar. Bu bellek ve tanıklıklar aidiyet/kimlik inşa sürecinde nasıl rol oynarlar? Bu derste cevabı aranacak bazı sorular şöyle sıralanabilir: Biz tarihi nasıl okuyoruz? Farklı tarih okumaları mümkün müdür? Tarih okumalarında “gerçeklik” ve “doğruluk” kavramlarını nasıl açıklıyoruz? Hangi metin tarihi bir metin niteliği taşımaktadır? Devlet arşivlerine ne kadar güvenebiliriz? Devlet egemenliği/kontrolü altındaki tarih yazımından ne kadar bağımsız olabiliriz? Bir arşiv metnindeki bilgi ne kadar doğrudur ve güvenirliliği nasıldır? Resmi tarih, “ötekileştirilmiş” gruplar ve toplumlar hakkında bize ne sunmaktadır? Bu derste, aynı zamanda bir sözlü tarih projesi nasıl organize edilir ve yürütülür sorusuna da cevap verilecektir.
Batının yükselişi ve kendi kendini küreselleştirmesi, “dünyanın geri kalanı”nın coğrafi, siyasî ve askerî açıdan keşfedilmesi ve sahiplenilmesiyle elele gitti. Aynı zamanda, Doğu Araştırmaları denen yeni bir bilim âleminin önünü açtı. Yüzyıllar boyunca Avrupalı bilim insanları Avrupa-dışı toplumlara ve kültürlere adım adım nüfuz ettiler; dillerinden, edebiyatlarından ve inanç sistemlerinden başlayıp, gerçek anlamıyla tarihlerine, tarihsel gelişme süreçlerine doğru yol aldılar. Orta Doğu, İslâmiyet veya Osmanlı İmparatorluğu üzerinde çalışan bütün araştırmacıların bugün dahi vazgeçilmez referans malzemelerini ve zanaat araç-gerecini meydana getiren büyük lugatleri, ansiklopedileri, çevirileri, antolojileri ve yorumları; özetle, muazzam bir yayın zenginliğini ürettiler. Aynı zamanda, belirli bir Avrupa-merkezcilik ve Oryantalizm vizyonunu, nazarını, ideolojisini inşa ettiler. Bu dersin amacı geleceğin tarihçilerini her iki boyutun karşılıklı etkileşim içindeki gelişimiyle tanıştırmak; özellikle de bütün meslek hayatları boyunca yaslanacakları olağanüstü bir bilgi birikiminin kapısından içeri adım atmalarını sağlamaktır.
Bu ders yeni bir dinin doğuşundan yeni bir Türk savaşçı soyluluğunun Bağdat’taki Abbasi egemenliğine son verişine kadarki dönemde, İslâm uygarlığının ağırlık merkezini oluşturan alanlar üzerinde yoğunlaşır. Fütuhat, devletleşme ve sonra ademi merkezileşme gibi belli başlı siyasi süreç ve aşamaların kronolojik anlatımının ardından, toplum ve düşünce hayatının çeşitli yönleri daha yakından incelenecektir. İslâm tarihinde birlik ve çeşitlilik; dini ilimlerin, hukukun, siyasal düşünce ve felsefenin gelişimi; toplumsal hiyerarşilerin teorisi ve pratiği; ekonomik hayat ve düşünce, ele alınacak konular arasındadır.
İslâm tarihinin 10. yüzyılın ortalarından itibaren süregelen öyküsü: Abbasi halifeliğinin derinleşen krizi; (Karahanlılar ve Volga Bulgarları gibi) Arap olmayan halklar arasında İslamiyete kitlesel geçişler; Selçuklu savaş başbuğluğunun Gaznelilere karşı zaferi ve 980’den itibaren bu yeni Türk askerî soyluluğunun önce Doğu İran’a, sonra Mezopotamya’ya, nihayet Anadolu’ya hakim olması. Büyük dış şokların ikincisi: Haçlı Seferleri. Büyük Selçukluların dağılmasıyla birlikte, Anadolu, Filistin, Suriye, Irak, Kirman ve İran’da birbirinden bağımsız bir dizi Selçuklu devletçiğinin zuhur etmesi. Bu arada, halifeliğin kendisinin de (Bağdat’taki Abbasiler, Mısır’daki Fatımiler ve Endülüs Emevileri arasında) üçe ayrılması. Üçüncü büyük dış şok: Moğol istilâsı. Nihayet, Mısır’da Memluk Sultanlığının, kuzeybatı Anadolu ve Rumeli’de Osmanlıların, İran’da Safevilerin yükselişi.
15. ve 16. yüzyıllar, Balkanlardan ve Anadolu’dan başlayıp İran’dan geçerek Hindistan’a kadar uzanan bir kuşakta üç büyük imparatorluğun doğup yükselmesine tanık oldu: Osmnlılar, Safeviler ve Mughallar. Hepsi, tarım ekonomileri ve köylü toplumları üzerinde yükselen geleneksel hanedan devletleriydi. Öte yandan, başarılarını büyük ölçüde “erken” bir ateşli silahlar tekeline borçlu olmaları, Marshall Hodgson ve William H. McNeill tarafından Yeniçağ (Erken Modernite) bağlamında barut imparatorlukları olarak kategorize edilmelerine yol açtı. Ortak ve farklı yanlarına karşılaştırmalı bir şekilde yaklaşırken, önce devlet yapılarına ve toprak düzenlerine eğilecek, bu arada İran edebi kültürünün her üç elit arasında nasıl etnik kökenlerinden ve siyasi aidiyetlerinden bağımsız bir bağ oluşturduğu üzerinde duracağız. İkinci bir araştırma ekseni politik vizyonlarının konu aldığı gerçek ve hayalî coğrafyalar etrafında dönecek; her birinin kendisini cihan hâkimi gibi görmesinin anlamını kurcalamaya çalışacağız. Üçüncü büyük konumuz olan sanat ve politik meşruiyet, dördüncü sırada emek ve zanaat üretimine, özellikle de pamuklu ve ipekli kumaş üretiminin tarihine açılıyor.
Bu dersin konusu, milliyetçiliğin yükselişi ve toplumsal yapıdaki değişimler de dahil olmak üzere, bölgenin siyasal gelişiminin bir bütün olarak gözden geçirilmesidir. Devamını oluşturan HIST 516’yla birlikte, öğrencilerin günümüz Ortadoğu’sunu anlamalarını tarihsel evriminden hareketle kolaylaştırmayı amaçlar. İşlenecek belli başlı konular şunlardır: Arap âleminin İslâmiyet öncesinden Osmanlı egemenliğinin tesisine kadarki kısa tarihi; Arap-Osmanlı toplumu ve kültürü; Napolyon'un Mısırı işgalinden başlayarak Avrupa yayılmacılığının bölgeye girişi; genel olarak Batı etkisi; modernitenin gelişi ve ilk reformcu hükümetler; münevver zümrenin (intelligentsia’nın) milliyetçiliğin ve selefiyye hareketinin yükselişi; İran ve Osmanlı İmparatorluğu'nda meşrutiyetçilik ve meşrutiyet devrimleri; Osmanlı düzeninin çöküşü; emperyalizm ve Avrupa etkisinin doruğa ulaşması, Birinci Dünya Savaşı ve Arap bağımsızlık mücadeleleri; Lawrence, Gertrude Bell, Mondros ve Sykes-Picot Hattı. -- Öğretim yöntemi, haftalık her üç saatlik ders blokunda bir saatin güncel siyasî ve sosyal olaylara hasredilmesini içerecek; ayrıca öğrenci sunumları dersin çok önemli bir bileşenini oluşturacaktır.
Günümüz Ortadoğu’sunu kaplayan olanca keşmekeşin ve Arap ülkelerinin karşı karşıya bulunduğu bütün zorlukların temelinde, Arap kimliği ve milliyetçiliğine, ulus-devletlere ve bölünmelerine, Sünni-Şii ilişkilerine, yukarıdan aşağı otoriter modernleşme denemelerine karşı gelenekçiliğin ve muhafazârlığın direnişine, İslâmcılığın ve köktendinciliğin Batıcılığa ve Batılılaşmaya meydan okumasına ilişkin çok köklü sorunlar yatıyor. HIST 515’in devamını oluşturan bu ders iki kısımda düşünülebilir. İlk bölümün konusu İkinci Dünya Savaşı öncesinin büyük olaylarıdır: 1918’de Osmanlı İmparatorluğu’nun çöküşü ve sonrasında Arap ulus-devletlerinin kurulması, öte yandan Britanya Mandası altında Yişuv’un oluşmaya başlaması. Dersin ikinci yarısında ise şu sorunlar gündeme gelecektir: ilk Arap ulus-devletlerinin hayatta kalma çabaları; Avrupa imparatorluklarının çöküşü; Yişuv’un pekişmesi ve İsrail’in doğuşu; nekbe ve Filistinlilerin topraklarından sökülüp göçe zorlanması; Arap milliyetçiliğinin ikinci dalgası; Nâsırcılık ve Baasçılık; Soğuk Savaş mevzilenmeleri; askerî darbe ve diktatörlükler; ABD ile Sovyetler Birliği’nin vekâlet savaşları olarak Arap-İsrail çatışmaları; OPEC ve petrol ekonomileri; İran devriminin etkisi; 21. yüzyıl başlarının yeni savaşları; Arap Baharının yükselişi ve düşüşü; Amerikan müdahaleleri, çöken devletler ve siyasal İslâmın canlanması. Öğretim yöntemi, haftalık her üç saatlik ders blokunda bir saatin güncel siyasî ve sosyal olaylara hasredilmesini içerecek; ayrıca öğrenci sunumları dersin çok önemli bir bileşenini oluşturacaktır.
1400’ler civarında veba ve diğer salgın hastalıklar nedeniyle nüfusu azalmış da olsa Akdeniz dünyası ekonomik bir merkez olmaya devam etti. 1500’ler itibariyle başlayan zorluklar Akdeniz’in merkezi konumunu ancak 17. Yüzyıl sürecinde zayıflatmaya başlamıştır. 1700’lere gelindiğinde ise artık Atlantik ekonomileri Akdeniz dünyasını geride bırakmıştı ama bu durumda bile bölge Marseilles ve Genoa gibi belli başlı ekonomik faaliyet merkezlerini ve bir endüstriyel ağ olarak 1700’lerin sonlarında yeniden canlanan Barcelona’yı içermekteydi.
Bu ders iki bölümden oluşmaktadır. İlk altı ders tüm Akdeniz (ve diğer) şehirleri için ortak olan gıda arzı, ticari istikrarsızlıklar ve çevre ile ilgili problemleri ele almaktadır. İkinci bölümde ise Venedik’ten başlayarak saat yönünün tersi istikametinde hareket edip rehberli bir yolculuğa çıkacağız. Bu tur, Batı İtalya, güney Fransa, Katalonya ve Tunus’u kapsayacak, oradan doğuya yönelerek İskenderiye/Kahire ve Osmanlı Suriye’si ile Batı Anadolu’yu kapsayacak. Diğer tarih kodlu derslerde İstanbul, İzmir ve Bursa gibi şehirlere özellikle değinildiği için bu ders kapsamında bu şehirler biraz yüzeysel olarak ele alınacak. Diğer yandan Osmanlı tarihçilerinin çoğunlukla ihmal ettiği Dubrovnik kasabası bu ders kapsamında oynadığı kültürlerarası rol ve Balkanlardaki Osmanlı limanlarının Akdeniz ile ilişkisine güzel bir örnek olduğu için bu ders kapsamında ele alınacak.
“Oluşum” veya “formasyon” nesnel bir kategori, “inşa” ise daha çok bir öznel algılama sorunudur. Bu ders, Avrupa’nın her iki boyutunu: hem gerçek bir tarih olarak Avrupa’yı, hem de bir öz-bilinç, bir dizi ötekileştirme operasyonunun ürünü olan bir kimlik niteliğiyle Avrupa'yı irdelemeyi amaçlar. Bu realitenin ve idealitenin birbirini nasıl etkileyip şekillendirdiği, dersin önemli sorunsalları arasındadır. İlk dört beş haftada, bir dizi nüfus, dil ve din hareketinin, kıtanın insanî topoğrafyasına nasıl yansıdığı üzerinde durulacak; dersin ana gövdesi ise Avrupa ile Avrupalılığın birbirine dolanmış biçimde ortaya çıkışı ve derinleşmesi sürecine eğilecektir. Bu açıdan işin başlangıcı, Erken Modernitenin şafağında Avrupa’nın yeryüzünün diğer bölgeleri üzerinde yükselmeye başlarken aynı zamanda Avrupa olarak vücut bulmasına dayanır. Bunu izleyen birikim ve dönüşümler arasında ise, Fransız ve Sanayi Devrimleri; milliyetçilik, ırkçılık, Avrupa-merkezcilik ve Oryantalizm; 1875-1914 arasının yeni emperyalizmi, 20. yüzyılda patlak veren iki dünya savaşı, totalitarizm ve sömürgelerin bağımsızlaşması tecrübeleri; nihayet, iki kutuplu Soğuk Savaş ortamından, (küreselleşme, tek bir süper-devletin öne çıkması, aynı zamanda dünya ölçüsünde keskinleşen zengin-yoksul çelişmelerinin mevcut sosyal refah politikalarını zorlaması ile belirlenen) yeni bir tarihsel çağın eşiğine geçişte, Avrupa Birliği’nin değişen rolü ve konumu, önemli yer tutmaktadır.
Bizans toplumu, siyasal yaşamı ve kültürüne bu toplu giriş dersi, Geç Dönem Roma İmparatorluğu’nun Doğu Roma ve sonra Bizans’a dönüşmesi; kilisenin rolü; imparatorluğun askerî, siyasî ve ekonomik alanlarda yüzyıllarca süren iniş-çıkışları; aynı zamanda çeşitli sosyal kesimlerin (örneğin köylülerin, askerlerin, keşişlerin, zanaatkârların ve kadınların) günlük yaşamı gibi konuları kapsar. Sömestir boyunca Bizans kendi başına bir varlık olarak değil, komşuları ve siyasal rakiplerini de içeren daha geniş bir dünya bağlamı çerçevesinde ele alınacak; Papalık ve Kutsal Roma İmparatorluğu, Balkan Slavları ve zamanın Müslüman güçleriyle olan ilişkileri üzerinde özellikle durulacaktır. Ders malzemesi, konunun standart ikincil literatürünün yanısıra, basılı birincil kaynakların İngilizce çevirilerinden seçmeleri de içermektedir.
Öğrenciyi gerek Avrupa Ortaçağının ana çizgileri ve bazı temel sorunlarıyla, gerekse bir dizi ünlü Ortaçağ tarihçisinin eserleri ve fikirleriyle tanıştırmayı amaçlayan bu giriş dersinde ele alınacak konulardan bazıları şunlardır: Rönesans ve Aydınlanma düşüncesinde, Ortaçağın Avrupa-merkezli bir dönemleme içine oturtulması. İlkçağ ve ortaçağ uygarlıkları arasında karşılaştırmalar. Bir köylü toplumu (ya da vergisel toplum) örneği olarak Ortaçağ Avrupası. Krallık ve lordluk; sınıfların oluşumu ve devletin oluşumu. Manor örgütlenmesine ve serfliğe geçiş patikaları. Fiyef dağıtımı: belirleyicileri ve örüntüleri. Eski sosyal sınıfların, yeni sınıflar içinde harmanlanması. Özel lordluğun yükselişini hızlandıran etmenler. Ortaçağ toplumunun tanımlanmasında Kilisenin ve devletin rolü. Feodalizm tartışmaları; Avrupa feodalizmi ile Osmanlı timar sistemi arasında karşılaştırmalar. Yüksek ve Geç Ortaçağ tarihinin süreçleri ve problemleri. Ticaret ve kentler. Rant biçimlerinin dönüşümü. Feodal monarşilerden ulusal monarşilere ve mutlakiyete, devlet gücünün yeniden yükselmesi.
Osmanlı beyliğinin ilk dönemlerini, fetih yöntemlerini ve Balkanlara dönük yayılma örüntülerini, rakip savaşçılık ve önderlik iddialarını, rekabet, işbirliği ve özümseme süreçlerini, daha geç dönemlerin kronikçilerince bu tarihçenin yeniden kurgulanış tarzlarını içeren bir girişin ardından, ders esas olarak şu konular üzerinde yoğunlaşacaktır: politik, toplumsal ve kültürel etkileşimler; kırda ve kentte kâh eklemlenme, kâh budama süreçleri; “Osmanlı düzeni”nin, Osmanlı öncesi sosyal formasyonların ve toprak tasarrufu sistemlerinin bir alaşımı olarak vücut buluşu; kimin ne verdiği, ne aldığı; neyin Osmanlıya, neyin Balkanlara özgü olduğu; alternatif ifade biçimleri olarak “Osmanlı egemenliğindeki Balkanlar”dan, “Balkan mekânında Osmanlı imparatorluğu”ndan ya da “Osmanlı döneminde Balkan diyarları”ndan söz etmenin farklı sorunları.
Hem ileri düzeydeki lisans, hem lisansüstü öğrencilerine hitap edecek şekilde tasarlanmış, örnekolay incelemeleri şeklinde ilerleyen bir alan taraması. Çürüyen ve dağılan bir imparatorluk bağlamında, belirli bir etnik ve dinsel çeşitlilik matrisi içinden, gecikmiş ve doyumsuz, dolayısıyla hırslı milliyetçiliklerin, çağdaş ulusların ve ulus-devletlerin zorlu, acılı yükselişi. Bu yeni milliyetçilikler ile zamanın Büyük Devletleri ve Bâbıâli arasında oluşan karmaşık ilişkiler. Modernizasyon ve ulus inşası süreçleri. Osmanlı millet’lerinin modern uluslara dönüştürülmesi. İddia ve ihtiraslar ile sınırları. Rakip bütünleşmecilikler. Dile, tarihe, sembolik coğrafyalara dayandırılmış talepler. Öngörülebilir trajediler: savaş ve devrim; kıyımlar; zorunlu göçler. Devletlerin bakışı ve insanların yaşadıkları. Paylaşılamayan mekânlarda aklıselim ve istikrar arayışları. Ulusal belleklerin ve unutuşların kurgulanışı.
Osmanlı toplumsal ve siyasal kurumları (örneğin hanedan ve saltanat verasetinin değişimi, saray ve saray camiası, din ve sair ideolojik çerçeveler, hukuk ve mahkemeler, toprak tasarrufu ve gelir toplama/paylaşma düzenlemeleri, vakıflar, hassa ordusu ve askerî aygıtın diğer unsurları) üzerine, arşiv belgeleri ile diğer tarihî (menkul) kaynaklardan yola çıkan ayrıntılı incelemeler.
Bu derste, başlangıcından 18. Yüzyıl sonuna kadar Osmanlı devletinde üretilmiş siyasi metinler odağında Osmanlı siyaset düşüncesinin temel kavramları, değerleri, ait olunan gelenek ve özgün yönleri ele alınacaktır. Osmanlı siyaset literatürünün gösterdiği çeşitlilik ve Osmanlı siyaset düşüncesinin ifade edildiği farklı kategorilerde yazılmış eserlerin genel bir değerlendirmesi yapılacak, bu anlayışın devlet idaresine nasıl yansıdığı tartışılacaktır.
Karmaşık Osmanlı inanç dünyalarına -- hem İslâmiyeti hem diğer dinleri, gerek yataylıkları (sivil toplumun dokusu, kimlikleri, cemaatleri ve kültürleri açısından konumları), gerekse devletle olan dikey ilişkileri içinde kucaklayan -- bir toplubakış. Bu giriş envanterinde, başlıca şu konular ele alınacaktır: gaza anlayışının kuruluş dönemindeki rolü ve Osmanlı uç beyliğinin dini yapısı; bir ortodoksinin evrimi; ilmiye teşkilatı ve şeyhülislamlık makamı; birlikte ve yanyana varoluşları içinde Müslümanlar, Hıristiyanlar ve Yahudiler; millet sistemi ve Osmanlı hukukuna ilişkin tartışmalar; göçebelik ve şehirlilik sarkacında din ve dindarlık; dinin toplumsal norm ve âdetleri belirlemedeki rolü; devletin “zındık” olarak tanımladığı heretik grupların durum ve konumları; 19. yüzyıl reformları karşısında din adamlarının aldığı tavırlar; Abdülhamid döneminin İttihad-ı İslam siyaseti; İttihat ve Terakki dönemi ve sonrasında din sorunları.
HIST 526’nın devamı olarak da, bağımsız olarak da alınabilir. Her halükârda, Konstantinopolis'in II. Mehmed tarafından kuşatılması ve fethedilmesinden önceki son durumunu gözden geçirerek başlar; İstanbul'un yeniden imârı ve iskânından yola çıkarak, yükselen bir imparatorluğun payitahtının 16. yüzyıldaki parlaklığından geçip, 17. ve 18. yüzyılların çeşitli kriz ve dönüşümlerine ve oradan Tanzimat modernleşmesinin başlangıcına ulaşır. Bu gibi bütün tarihsel arkaplanları kapsayan sınıf içi çalışmaları, belli başlı Osmanlı mekânları ve anıtlarına düzenlenecek inceleme gezileri ve mahallinde yapılacak derslerle bütünlük kazanır.
Bu ders İslam dininin özel bir önem verdiği eğitim konusunu ele almakta ve İslam tarihinin başlangıcından Osmanlı imparatorluğu zamanına kadar eğitim ile ilgili hususlara odaklanmaktadır. Eğitim alanında yaşanan gelişmeler ve tarihi olaylar bu dersin dizaynında birincil öneme sahiptir. İslam dininin eğitime ve İslam öğretisinin tebliğine verdiği öneme vurgu yapılırken bu alanda yaşanan gelişmeler tarihi bir bağlam içerisinde detaylandırılarak incelenecektir. Tarih boyunca öğretme ve öğrenme sürecinin nasıl düzenlendiği, eğitim sistemleri, kurumları ve görüşleri üzerinde durulacaktır. Eğitim alanının toplumsal, idari ve müfredat boyutları olan geniş bir alan olması dolayısıyla bu konuda global karşılaştırma yapma amaçlı örnekler de işlenecektir. Bu ders öğrencilerin İslam tarihinde eğitim konusunu tarihsel bağlamı içerisinde ve karşılaştırmalı bir perspektiften anlamalarına imkan sağlayacak ortam sunacaktır.
Bu ders, modern eğitim sisteminin gelişmesinde tarihi tecrübenin yeri ve yaygın örgün eğitimin temel özelliklerinin anlaşılması hususunda öğrencilerin ufkunu genişletecektir. Okullar kurulmasının amaçları, eğitim hizmetinin sunulması ve eğitim süreçlerinin takibi, öğretme ve öğrenme konusunda erken dönem İslami uygulamalar, eğitimin kurumsallaşması ve kurumsal uygulamalar gibi konular irdelenecektir. İslam’ın ilk dönemlerinden itibaren kaleme alınmış olan eğitim ile ilgili metinler bu dersin önemli bir parçasını oluşturur.
Bir seminer dersi olarak tasarlanan bu derse öğrencilerin aktif olarak katılım sağlaması ve kolektif öğrenim sürecine katkıda bulunması şarttır. Öğrencilerin yazılı ödevleri kısa ama öz bir şekilde sunumlar düzenleyerek sınıf arkadaşları paylaşmaları beklenmektedir. Bu sunumlar sınıfta yapılacak tartışma ve müzakerelerin düzenine katkıda bulunacaktır.
Bu ders İslam ve Osmanlı maddi kültürüne bir giriştir. Yavuz Sultan Selim’in Memluk topraklarını fethettiği 1516-17 yılları ile başlar. Takip eden yıllarda Osmanlı hakimiyeti günümüz Mısır’ını, Halep’ten Ariş’e kadar uzanan büyük Suriye’yi, Hicaz ve Irak bölgelerini kapsayan geniş bir coğrafyaya yayılmıştır. 1839’da ilan edilen Tanzimat fermanına kadar uzanan dönem bu dersin kapsama alanına girer. Her ne kadar merkezde Osmanlı tarihi bulunsa da kültür tarihi çevre kültürler ile de ilişkilere bakmayı gerektiren bir alandır, bu nedenle Safavi İran’ı başta olmak üzere Venedik gibi çevre kültürlere de değinilecektir.
Gündelik yaşamın geniş alanına yayılmış olan bu ders kapsamında biz yiyecek-içecek, giyim ve ev işleri konularını ele alacağız ve bu alanlarda esnaf ve zanaatkarların ürettikleri ürünlere dikkat çekeceğiz. Buna ilaveten, zengin tabakanın ve yönetici elitin güç ve prestijlerini yansıtmak ve yaşamlarını daha müreffeh hale getirmek için kullandıkları bazı ürünleri de inceleyeceğiz. Her ne kadar kaynaklarımızın doğası gereği hali vakti yerinde olan kesimleri öne çıkartsa da, maddi kültür ve bu alanla yakından ilişkili olan tüketim nosyonu bir dereceye kadar bizim fazla öne çıkmayan toplumsal kesimler hakkında bilgi sahibi olmamıza imkan tanımaktadır. Bu minvalde gayrimüslimler, kadınlar ve zanaatkarlar zikredilebilir. Bu derste çoğunlukla tarihçiler tarafından ihmal edilen bu gruplara özel bir önem atfedilecektir.
Bu ders Evliya Çelebi’nin (1611-y.1685) 10 ciltlik seyahatnamesini ele alır ve günümüz tarihçilerinin bu eserden istifade etmesinin yolları üzerinde durur. Evliya Çelebi’nin eserinin bazı bölümleri resmi belgelerin kullanımından oluşmakta ve doğrulanabilir veri içermektedir bu nedenle de bazı özgün sorunlar ortaya çıkmaktadır. Diğer yandan eserin özellikle tarihsel anlatıları genellikle fantastik hikayeler barındırır ve buralarda Evliya Çelebi adeta bir masal anlatıcısı gibi görünür. Bazı 20. Yüzyıl yazarları bu nedenle onu Osmanlı edebiyatının ilk romancısı olarak kabul ederler.
Evliya Çelebi eğitimini Osmanlı sarayında almış ve bir idareci ve hatta belki de bir asker olarak yükselebileceği bir kariyer yoluna girmiştir. Ancak kendisine sadece seyahatlerini finanse etmesine yetecek derecede birikimler elde edebileceği küçük resmi görevler tevdi edilmiştir. Her ne kadar seçkin Osmanlı yönetici sınıfının aşina olduğu münşiyâne Osmanlı Türkçesine hakim olsa da eserini eğitimli insanların kullandığı günlük dil ile kaleme almış ve bazen çarşı pazarda kullanılan üslubu da kaydetmiştir.
Tanzimat öncesi Osmanlı sosyal tarihini incelerken kullanmak zorunda olduğumuz bu birincil kaynağın bu tür çelişkilerini biraz detaylı olarak ele alacağız.
Osmanlı tarihini bir dizi alt-dönem içine incelemek yerleşmiş bir yaklaşım kolaylığıdır. Böyle her dönem kendine özgü bir olaylar ve problemler kümesi demektir; bu olay ve sorunları araştırmayı mümkün kılan kaynak ve yöntemlerle, keza bunlar etrafında oluşmuş değişik yaklaşım ve tartışmalarla birlikte çıkagelir. Bu dönem-eksenli problem, kaynak, yöntem ve tartışma öbeklerine âşinâlık, Osmanlı tarihçiliği formasyonunun olmazsa olmazıdır. İHÜ’nün Tarih lisansüstü programında bu formasyon bir dizi Kaynaklar ve Yöntemler dersi aracılığıyla edinilir. Özel olarak 15. ve 16. yüzyıllara odaklanan HIST 540’de başlıca konular, kabaca bir hanedan devletinin siyasal yapısı ve örgütlenmesini; savaş ve fetih sorunlarını; kentliler, köylüler ve göçebelerden oluşan toplumsal grupları; bu gruplar ile siyasal iktidar arasındaki ilişkileri kapsayacak şekilde sıralanır. Daha geniş bir bağlamı, Osmanlıların gerek Avrupa ve gerekse Batı Asya'da edindiği topraklar oluşturur. Bu diyarlar ideoloji ve siyasal düşüncede edindikleri yer açısından irdelenir. Her bir konuya günümüz tarihçiliğinde nasıl ele alındığı çerçevesinde yaklaşılır; hangi kaynak ve yöntemlerin analitik tarihe, hangilerinin ise daha anlatımcı bir yaklaşıma yatkın olduğu değerlendirilmeye çalışılır.
Bu dersin birincil amacı, Osmanlı siyasî teşekkülü ve toplumunun ortaya çıkışını, uç toplumları evrensel bağlamı içinde, karşılaştırmalı olarak incelemektir. (1) Tarihsel bir kavram olarak sınır ya da uç boylarının gözden geçirilmesinin ardından, (2) Türki kavimlerin ve İslam toplumlarının tarihi açısından özel önem taşıyan belirli uç türleri ve durumları (örneğin İç Asya ile Çin, Avrasya ile Bizans, İran ile Turan, Arap diyarları ile Bizans, Endülüs ile İspanya’nın Hıristiyan kesimi arasındaki sınır boyları ve bölgelerinin) ele alınır. (3) Dersin son bölümünde, 14. yüzyılda Batı Anadolu ve Balkanların özel durumu ve bağlamı, uç toplumlarına özgü konu ve kavramlar (örneğin sınır savaşları ve ticareti, merkezi politik iktidar ile uçbeyleri arasındaki ilişkiler, sınırötesi politik uzlaşma biçimleri) açısından değerlendirilecektir.
Bu ders, Osmanlı ve Türkiye tarihinin farklı dönemlerinin çalışılması için gerekli kaynak türleriyle birlikte, bu farklı kaynak türlerinden hareketle tarihçilerin geliştirip kullandığı değişik yöntem ve yaklaşımların toplu olarak gözden geçirilmesini öngören Kaynaklar ve Yöntemler dizisinin bir parçasıdır. Özel olarak 17. ve 18. yüzyıllara odaklanan HIST 550’nin çıkış noktasında, Osmanlı İmparatorluğunu yeniçağın pasif, duragan ve marjinal bir seyircisi gibi resmeden ve 1970’lerden bu yana çok eleştirilmiş bulunan “gerileme” paradigmasının eleştirisi yatar. Dersin ilk bölümü kilit analiz birimi olarak devleti alıp, son otuz yılın arşiv araştırmalardan hareketle 1600-1800 arasının insanları ve fikirlerine eğilir. Başlıca şu konular üzerinde durulur: Osmanlı diyarlarının değişen ekonomi politiği; toprak tasarrufundaki değişim; İstanbul'un iaşe ve ikmal sorunları; yönetici seçkinler zümresinin reformcu ve tutucu kanatları arasındaki mücadeleler; klişeleşmiş ifadesiyle “kadınlar saltanatı”; daha genel olarak Osmanlı hanedanının yeni meşruiyet yöntemleri arayışı. Dersin ikinci bölümünde ise vurgu, taşra eyaletlerinin ekonomik, sosyal ve kültürel yaşantısı ile Selanik, İzmir ve Halep gibi uluslararası liman kentlerinin yükselişi üzerinde olacaktır. Lâle Devri, Doğu despotizmi veya dünya sistemine eklemlenme metaforlarının historiyografik eleştirisi, sömestirin son haftalarının konuları arasındadır.
Bu ders, Balkan ve Osmanlı/Türkiye tarihinin farklı dönemlerinin çalışılması için gerekli kaynak türleriyle birlikte, bu farklı kaynaklarla ilişkili olarak tarihçilerin geliştirip kullandığı değişik yöntem ve yaklaşımların toplu olarak gözden geçirilmesini öngören kaynak ve yöntem dersleri grubunun bir parçasıdır. Özel olarak HIST 561, öğrencileri “uzun” Osmanlı 19. yüzyılının, yani III. Selim’in reformlarından ve Napolyon’un Mısır'a çıkmasından Jön Türk devrimine ve İkinci Meşrutiyet’in kurulmasına kadar uzanan dönemin temel kronolojisi, temaları, sorunsalları ve kaynakları ile tanıştıracak biçimde tasarlanmıştır. Ders geç dönem Osmanlı sosyal, politik ve kültürel yaşantısının içerdiği sayısız dönüşümü, hem Avrupa ve Balkan bağlamlarına oturtmayı, hem de diğer Batı dışı ülkelerin büyük ölçüde kolonyal dünyasında beliren değişik modernleşme gündemleriyle ilişkilendirmeyi amaçlamaktadır. Bu şekilde, Osmanlıların devleti kurtarma ve ayrıcalıklı bir imparatorluk kimliğini yeniden tanımlama çabalarını, gerek 19. yüzyıl Avusturya-Macaristan imparatorluğunu, Rusya’yı ve İran’ı, gerekse sömürge konumundaki Kuzey Afrika ve Hindistan’ı konu alan son çalışmaların sunduğu komparatif çerçeveler içinde tartışmak mümkün olacaktır.
17. ve 18. yüzyılların reformcular ile muhafazakârlar arasında müteaddit boy ölçüşmelere sahne olmasının ardından, bir noktada Osmanlı yönetici seçkinleri, üç eski seyfiyye, ilmiyye ve kalemiyye sınıfının Avrupa ve Rusya’nın meydan okumasıyla artık baş edemiyeceğini, dolayısıyla imparatorluğun yüzlerce yıllık askerî ve idarî aygıtının radikal bir değişinden geçmesinin kaçınılmaz olduğunu kabullenmek zorunda kaldı. Bu da bu dersin konusunu: III. Selim ile başlayan, II. Mahmud ile devam eden, Tanzimatın ilânıyla resmî devlet politikası hüviyetine bürünen ve (otokratik bir muhafazakârlık yönetiminde de olsa) oradan Abdülhamid dönemine uzanan modernleşme ve reform çabalarını beraberinde getirdi. Söz konusu reformlar “Avrupa ordusunun ithali”yle başladı; ancak (ayrıca inceleyeceğimiz karşıtlıklara rağmen) darboğazdan darboğaza sıçramak suretiyle ve hızla, sivil idare, hukuk, eğitim, vergi, para ve ağırlık ve uzunluk ölçüleri gibi bütün diğer alanlara yayıldı. Eğitim reformu, örneğin, reformcuların modern eğitim görmüş, dolayısıyla yeni yasa ve yönetmelikleri anlayıp uygulayabilen devlet görevlilerine mutlak surette muhtaç olması nedeniyle hayatî önem kazandı. Ama bir kere başladıktan sonra da, yeni okulların yüz küsur yıl boyunca mezun ettiği yeni subay ve bürokrat kadrolarının, devlet eliyle sınıflaşmanın klasik bir örneğine dönüşüp, 1908’den itibaren o devleti kendi adına ele geçirdiği gözlendi. -- Öğretim yöntemi, haftalık her üç saatlik ders blokunda bir saatin güncel siyasî ve sosyal olaylara hasredilmesini içerecek; ayrıca öğrenci sunumları dersin çok önemli bir bileşenini oluşturacaktır.
18. ve özellikle de 19. yüzyıl Avrupa’sının Büyük Devletlerinin, o zamanki adıyla Düvel-i Muazzama'nın, aynı dönemde Avrupa'nın Hasta Adamı olarak anılmaya başlayan Osmanlı İmparatorluğu'nu paylaşmaya yönelik, neredeyse iki yüz yıl devam eden girişimlerini çerçeveleyen ideolojik, politik, askeri süreç ve yapılanmaların bir bütün olarak incelenmesi.
Osmanlı İmparatorluğu’nun uzun süren gerileme ve dağılma süreci, bir dizi düşman milliyetçiliğin yükselişiyle elele gitti. Bu milliyetçilikler kendilerine politik, ideolojik ve ekonomik yer açıp mekân edinmek uğruna hem Bâbıâlî’ye, hem de birbirlerine karşı mücadele ediyordu. Bir ilk ulus-devlet embriyonuna ulaşılmasının ardından, söz konusu rekabet genellikle irredentist boyutlara uzanmaktaydı. HIST 564’te, 20. yüzyıl başlarında büyük insanî trajedilere dönüşen ve bıraktıkları acı miras bugüne dek süregelen bu tür projeler ele alınacak; millet ve milliyetçilik teorilerine ilişkin kısa bir girişin ardından, şu konular daha yakından incelenecektir : (1) 'Büyük Sırbistan fikri; (2) Hırvatistan’da İlliryacılık (Illyrismus) kavramı ve buna bağlı olarak Yugoslavya nosyonunun uç vermesi; (3) Yunan megali idea’sının gelişmesinde devlet politikalarının rolü; (4) diğer milliyetçi akımlara bir ilk tepki olarak Osmanlılık; (5) Bulgaristan’da din, ethnos ve ulus; (6) Makedonya ulusunun inşası sorunsalı; (7) Arnavutluk ulusallığının ve Büyük Arnavutluk fikrinin ortaya çıkışı; (8) Türk milliyetçiliğinin doğuşu ve anahatları. Ders, günümüzün milliyetçilik ve azınlık sorunlarına ilişkin bir ufuk turuyla son bulacaktır.
Bir kavmin öyküsü ile bir diyarın öyküsü nasıl ilişkilendirilebilir? Eski Türkler kimdi; işe diğer ucundan bakarsak, günümüz Türkiye’sinin halklanması nasıl meydana geldi? Türkiye Çalışmaları’na girişte özellikle uluslararası öğrenciler açısından önem taşıyabilecek olan bu ders, kavmin tarihi ile ülkenin tarihi boyutlarını, iki bin küsur yıllık bir sürecin belli başlı bloklarını topluca özetleyen kuşbakışı bir anlatımda birleştirmeyi amaçlıyor. Öykümüz Orta Asya’nın atlı göçebeleri ve bozkır kavimleriyle başlayıp, Osmanlı tarihinin anahatlarından geçerek, 19. yüzyıla, İttihatçılara, oradan da Kemalist Cumhuriyete uzanıyor.
Çağdaş Türkiye’nin oluşumuna, ulusun inşasının ideolojik boyutlarını öne çıkaran yoğun bir toplubakış. Çeşitli arka planlar: Osmanlı tarihinin anahatları; “uzun” 19. yüzyıl; Yeni Emperyalizm; Avrupa-merkezcilik ve Oryantalizm; ırkçılık ve Sosyal Darwincilik. Buradan hareketle, Osmanlı-Türk seçkinlerinin Batı ile karmaşık aşk-ve-nefret ilişkilerinin evrimi. Nihayet, büyük 1908-22 krizinin sarsıntıları içinde, artık bir Osmanlı ve/ya Müslüman kimliğinden farklı olarak, belirgin bir Türk kimliğinin şekillenmesi ve temellendirilmesi. Önemli ölçüde edebiyattan da yararlanarak, Türk milliyetçiliğinin gerek erken dönem ve gerekse Kemalist varyantlarına ilişkin kökencilik ve otoktonluk efsaneleri ile “altın çağ” anlatımlarının eleştirel okumaları.
Milliyetçilik çalışmaları ile Faşizm ve Nazizm tarihinin örtüşme noktasında yer alan bu ders, 19. yüzyıl sonu ve 20. yüzyıl başlarının ön-faşizm oluşumunu önce Avrupa’daki çıkış noktası bağlamında, (ırkçılık, anti-semitizm, Sosyal Darwinizm, radikal modernizm, devlet ve otorite fetişizmi, nihilizm, mistisizm, ölüm tutkusu ve lider ilkesi gibi) çeşitli damarlarıyla; ardından, geç dönem Osmanlı İmparatorluğu’ndaki Türkçülük ve İttihatçılık akımlarının bağrındaki uzantılarıyla birlikte, ikincil literatürün yanı sıra (İkinci Meşrutiyet döneminin en önemli dergileri gibi) bazı birincil kaynaklara da girerek incelemeyi amaçlamaktadır.
Bu ders, Osmanlı/Türkiye tarihinin farklı dönemlerinin çalışılması için gerekli kaynak türleriyle birlikte, bu farklı kaynaklar için tarihçilerin geliştirip kullandığı değişik yöntem ve yaklaşımların toplu olarak gözden geçirilmesini öngören Kaynak ve Yöntem dersleri grubunun bir parçasıdır. Özel olarak HIST 574’te, Jön Türk Devrimi’nden Tek Parti dönemimin sona ermesine kadar geçen kırk küsur yıl bir bütün olarak incelenir. 1908-1918 arasında İttihat ve Terakki’nin geçirdiği değişimlere, Birinci Dünya Savaşı’na, yenilgiye ve imparatorluğun çöküşüne; Millî Mücadele’ye; Tek Parti dönemi ve siyasal sistemine, birincil kaynaklardan yola çıkan ve bu kaynakları somut tarihsel, siyasal bağlamlarına oturtan karşılaştırmalı bir yaklaşım söz konusudur. 1918-19’da şekillenen siyasal durumdan ve 1919-22’de beliren saflaşmalardan başlayarak, bu yaşamsal önemdeki, travmatik ve belirleyici kuruluş momentinin etkisi, 1923'ten Atatürk’ün ölümüne kadar izlenecek; daha sonra, İnönü yılları (bir yönüyle Tek Parti rejiminin son aşamasını ifade eden, diğer yandan savaş sonrasında sözkonusu siyasal rejimin değişmesine açılan, bu son derece önemli fakat görece ihmal edilmiş 1938-1950 dönemi) zengin birincil kaynaklarıyla birlikte çok yakından, ayrıntılı olarak incelenecektir. Ele alınacak konu ve temalardan bazıları şunlardır: bir siyasî örgüt olarak Cumhuriyet Halk Fırkası/Partisi; Tek Parti sisteminin değişen çehresi; çeşitli yönleriyle siyasal, ekonomik ve kültürel hayat; İnönü döneminde Türk dış politikası; gerek zamanın diğer tek parti rejimleriyle (senkronik), gerekse Türkiye'deki tek parti yönetiminin ilk ve son dönemleri arasında (diyakronik) karşılaştırmalar.
Bu ders, Osmanlı/Türkiye tarihinin farklı dönemlerinin çalışılması için gerekli kaynak türleriyle birlikte, bu farklı kaynaklar için tarihçilerin geliştirip kullandığı değişik yöntem ve yaklaşımların toplu olarak gözden geçirilmesini öngören Kaynak ve Yöntem dersleri grubunun bir parçasıdır. Özel olarak HIST 575’te, birincil kaynaklar üzerinden ve karşılaştırmalı olarak incelenecek alt-dönem ve konulardan bazıları şöyledir: İkinci Dünya Savaşı sonrasında çok-partili hayata geçişi zorlayan dış ve iç dinamikler; 1946 ve 1950 seçimleri; 1950-60 arasında iktidar ve muhalefet, Demokrat Parti ve CHP; Stalin’in taleplerine karşı Truman Doktrini ve Marshall Planı, Kore Savaşı ve NATO’ya giriş; 1960, 1971 ve 1980 askerî darbeleri; ortanın sağında Demirel ve Adalet Partisi; ortanın solunda Ecevit ve CHP’yi yenileme girişimleri; merkez-sağın ana mecrasından ayrılan İslâmî damar (MNP, MSP, RP, FP, SP); Milliyetçi Cephe hükümetleri ve MHP’nin yükselişi; Türkiye solunun 1960’lar ve 70’leri; Turgut Özal ve ANAP denemesi; kayıp 1990’lar; merkez sağın ana mecrası ile İslâmî patikanın sentezi olarak AKP’nin sahneye çıkışı ve 2002 seçimleri.
Önce sömürgesizleşme ve ardından Soğuk Savaşın sonu, yeni uluslararası nüfus hareketlerini beraberinde getirdi. Kitlesel göç ve mülteci dalgalarının arttırdığı ekonomik, sosyal ve kültürel çatışmalar, Avrupa’nın en istikrarlı ve hoşgörülü demokrasilerini bile saran yeni etnik ve dinî ötekileştirme sorunlarını besler oldu. Öte yandan Türkiye’nin AB süreci, çok-etnili Osmanlı imparatorluğundan Balkan, Kafkas ve Orta Doğu ulus-devletlerine geçiş süreçlerinden devralınmış bir dizi azınlık sorununu yeniden gündeme getiriyor. Bu sorunlar neler? Hangi grupları kapsıyor? Gerek ulusal ve gerekse uluslararası düzeyde, çoğunluk ve azınlık grupları arasındaki ilişkiye, dil, din ve kültür hakları nasıl uygulanabilir? Etnik, dinî veya kültürel çeşitlilik, nasıl ve ne ölçüde, ortak bir değer haline getirilebilir? HIST 585, bu gibi tarihsel ve güncel konuların irdelenmesini amaçlar.
Bu ders öğrencilerin çevre tarihinin teori ve pratiği hakkında daha derin bilgi sahibi olmasını sağlamak üzere tartışma odaklı olarak dizayn edilmiş bir seminer dersidir. Tarih boyunca insanların etraflarındaki çevre ile nasıl kompleks ilişkiler içine girdiğini ve onu değiştirdiğini ortaya koymak amacıyla her hafta bu sürecin farklı yön ve veçhelerine ışık tutan konular ele alınacaktır. Görece yeni bir disiplin olarak Çevre Tarihi hem tabii bilimlerden hem de beşerî bilimlerden istifade eden bir alandır. Bu nedenle bu dersi alan öğrenciler interdisipliner tarih çalışmalarının metodları, avantajları ve sorunları hakkında aşinalık kazanacaklardır. Günümüzde karşı karşıya olduğumuz çevre konuları ve sorunları hakkında da tarihsel bir perspektiften değerlendirme yapma imkânı bulacaklardır. Her ne kadar bu ders kapsamında temel olarak çevre tarihinin belli başlı/global konuları ele alınacaksa da, Orta Doğu ve Kuzey Afrika (MENA) bölgesi başta olmak üzere bölgesel çevre tarihlerine de zaman zaman odaklanılacaktır. Hem global hem de bölgesel çevre tarihi konularında öğrencilerin haftalık okumaları olacak, kısa yazılı ödevler hazırlanacak, sınıfta gerçekleşen tartışmalara katılım sağlanacak, tercih edilen bir çevre tarihi konusunda bir sunum hazırlanacak, ve final sınavı yerine geçecek bir dönem ödevi hazırlanacaktır. Bu derse kayıt olmak için bir ön şart veya ön bilgi gerekli değildir.
Devrim nedir? Devrimler zorunlu ve kaçınılmaz, dolayısıyla evrensel mi? Devrimlerin bilançosu yüzde yüz olumlu mu, olumsuz mu sayılmalı? İnatçı bir devrimsever geleneğin ardından, bugün devrimler niçin o kadar sorgulanıyor? "Tarihin sonu" devrimlerin sonu mu demek? HIST 587'de bu ve benzeri sorunlar, düşünsel alana iki yüz yıldır yön veren devrimyanlısı ve devrimkarşıtı söylemlerin dışında bir bakış açısıyla ele alınmakta. Konunun yeni ve eleştirel bir historiyografisinin inşasına katkıda bulunmayı amaçlayan ders, İngiliz, Fransız, Rus ve Çin devrimleriyle Kemalist devrime ilişkin verilerden; aynı zamanda Burke ve Tocqueville'den başlayıp, Marx'tan geçerek Brinton, Skocpol, Furet ve Hobsbawm'a uzanan yorumlardan hareketle, devrimlerin modernite ile ilişkisi; devrimlerin zaman ve mekan içindeki dağılımı; normal ve anormal politika örüntüleri; meşruiyet krizleri; öncü-kitle diyalektiği; devrimci eylem aşamaları; şiddet boşalımları ve cezalandırma gösterileri; devrimlerin radikalleşmesi ve askerileşmesi; planlı ve plansız devrimler; Avrupa devrimleri ve Avrupa dışı devrimler; devrimlerin zihinsel mevzilenişleri ve mirası gibi konuları sorunsallaştırıyor.
Bu genel Rusya tarihi dersi, Moskova devletinin doğuşundan Birinci Dünya Savaşına kadar olan dönemi kapsar. İlk başta Rusya coğrafyasının anahatları ile nüfusunun kültürel özellikleri incelenecek; Rus topraklarının Avrasya boyutuna dikkat çekilecektir. Asıl tarihsel anlatım 1450-1598 arası Moskof prensliği, “Kargaşalık Dönemi” ve Romanov hanedanının yükselişi, Büyük Petro’nun modernleşme reformları ve siyasal-sosyal sonuçları (1682-1740) gibi konularla başlayıp ilerleyecek; Büyük Katerina’nın sürdürdüğü “aydınlanma reformculuğu” politikaları (1762-1796) işlenirken, gerek Polonya ve gerekse Osmanlı İmparatorluğu’na yönelik Rus yayılmacılığı üzerinde olduğu kadar, Pugaçev İsyanı (1773-1775) gibi popüler reaksiyonlar üzerinde de durulacaktır. 1801-1855 arasına gelince, Napolyon Savaşları (1805-1815) ve etkileri, otokratik muhafazakârlık, Kırım Savaşı (1853-1856) gibi önemli olay ve süreçler tek tek irdelenecek; 19. yüzyılın ikinci yarısında ise dikkatler serflerin azad edilmesi (1860), diğer idarî reformlar, Orta Asya ve Uzak Doğu'da yayılma ile elele giden ekonomik kalkınma, nihayet devrimci bir muhalefetin doğuşu üzerinde yoğunlaşacaktır. Çalkantılı 1890-1914 dönemi, hızlı sanayileşme, genel yoksulluk, popüler hoşnutsuzluk, Rus-Japon harbinde yenilgi ve ardından 1905 devriminin patlak vermesi açısından değerlendirilecek; dersin son haftaları Birinci Dünya Savaşı’ndan 1917 Şubat ve Ekim devrimlerine giden yola ayrılacaktır.
history@ihu.edu.tr