Sosyal bilimlere münhasır, araştırma üzerine odaklanan İbn Haldun Üniversitesi’nin Temel İslam Bilimleri doktora programı, disiplinler arası bir yaklaşımı benimseyerek, geleceğin dünyasında etkin ve yetkin akademisyenler yetiştirmeyi hedeflemektedir. Üniversitemiz, programa kabul edilen öğrencilerin nitelikli bir eğitim ile gerekli donanıma sahip, erdemli, geçmişine saygılı, günümüzün ve geleceğin ihtiyaç ve beklentilerine cevap verebilecek yetkinlikte akademisyenler olarak yetiştirmek için her türlü imkânı sağlamaktadır. Osmanlının en itibarlı yükseköğretim kurumlarından Süleymaniye Medresesinde usta-çırak anlayışıyla eğitimlerini alacak genç akademisyenlerimiz, yurt içi ve yurt dışı çeşitli araştırma bursları, proje destekleri ve dünyanın birçok ülkesinden kurum işbirlikleri ile akademik hayata profesyonel bir şekilde hazırlanmış olacaklardır.
İbn Haldun Üniversitesi Temel İslam Bilimleri Doktora Programına kabul edilen ilim yolcuları, ücretsiz İngilizce hazırlık sınıfı okuma, alanında yetkin hocalardan ders ve özel seminerleri alma, Onur Programının sunacağı klasik Arapça ve İslami ilimlerin temel metinlerini okuma imkânı bularak alanın temel literatürünü Arapça, İngilizce ve Türkçe takip edebilecek bir donanıma kavuşacaklardır. Bu formasyonu iktisap edecek genç akademisyen adaylarımız, muhkem bir düşünme disiplinine sahip olarak yapacakları araştırma, yayın ve sunumlarla akademi dünyasına emin adımlarla ilerleyip geleceğe güvenle bakabilecek ve uluslararası akademik camiada aranan isimler haline geleceklerdir. Bu hedeflerin gerçekleşmesi için öğrencilerimize tatminkâr burs imkânları sağlanacak, böylece geçim gailesine düşmeden kendilerini daha iyi yetiştirmeye odaklanacaklardır.
Temel İslam Bilimleri (%30 İngilizce) Doktora Programı kontenjanı 10’dur.
Gerekli şartları sağlamaları halinde;
%100 Öğrenim Ücreti Muafiyeti sağlanan bu öğrencilerimizden;
Programın öğretim asistanlığı (TF) kontenjanı 3’tür.
Program, dil şartını sağlayamayan adaylara bilimsel değerlendirme sınavları sonucunda programa kabul almaları halinde hazırlık programı imkânı sunmakla birlikte, bu sayı 4 öğrenci ile sınırlıdır.
Hazırlık programı süresince nakdi burs verilmez.
Önemli Not: Yukarıda verilen bilgiler 2024-2025 Akademik Yılı kabulleri için geçerli olup bütçe ve kontenjanlar ile sınırlıdır. İlgili kontenjanlara girişte adayların bilimsel değerlendirme sınavları sıralaması esas alınacaktır. Muafiyet, nakdi burslar ve öğretim asistanlığı hakkında detaylı bilgiler ve şartlar için ilgili sayfaları ziyaret ediniz.
Dr. Öğr. Üyesi İhsan Kahveci
Temel İslam Bilimleri Anabilim Dalı Doktora programının amacı, hem ülkemizde hem de dünyadaki İslam araştırmalarını geliştirmek ve bu araştırmalardan ulusal ve uluslararası düzeyde önemli çıktılar elde edip etki dairesini genişletmektir. Ayrıca temel sorunları doğru tespit edip önceliklerimize uygun gerçek çözüm üretme becerisine sahip yetkin akademisyenler yetiştirmektir.
Bu amaçlar doğrultusunda kazanımların şunlar olması hedeflenmektedir:
Temel İslam Bilimleri doktora programının kapsadığı alanlar şu şekildedir:
Ders planı sayfasını ziyaret ediniz.
Bu derste kimi uygulamalarla akademik telif becerileri geliştirilmeye çalışılacaktır. Temel İslam Bilimlerine ilişkin kaynak taraması, seçimi, tasnifi ve derecelendirmesi ve ilgili bilginin tespiti, toplanması ve yorumlanması süreçleri uygulamalı olarak verilecektir. Adayların hazırlayacakları metinlerin sunumu, eleştiriye açılması, geri dönüşümlere göre yeniden gözden geçirilmesi ve gerçek yayın aşaması süreçlerini fiilen yaşatarak bilimsel araştırma ve yayın tecrübesini olabildiğince artırmak bu dersin ana amacını oluşturmaktadır.
Bilimsel araştırma safhalarından başlayarak bilimsel bir araştırma için gerekli olan veri toplama yöntemi ve analiz teknikleri, bilimsel makale yazım ilkeleri, dipnot kullanma ve kaynakça oluşturma teknikleri, araştırma raporu hazırlama, yorumlama ve yazım teknikleri ve tez hazırlama ilkelerini açıklar. Bunun yanında bilimsel yayınlarda uyulması gereken etik kuralları, alıntı usulleri, kaçınılması gereken intihal ve benzeri konuları ele alır.
Tefsir
Ders, Kur’an’ın nüzûlü, ezberlenmesi, yazılması, mukabelesi, derlenmesi, çoğaltılması, tertibi, nokta ve harekelenmesi, tercümesi, korunması ve müsteşriklerin tahrif iddiaları ve cevapları gibi konuları ele almaktadır.
Hz. Peygamber’in, kendisine indirilen Kur’an vahyi karşısındaki konumu, sahabeden itibaren ilk üç neslin Kur’an tefsirine yönelik faaliyetleri, Mekke, Medine ve Irak tefsir ekolleri, tefsir malzemesinin aktarım karakteri ve tedvini, tefsire dair ilk yazılı eserlerin oluşum süreci, ilk kapsamlı tefsir müellefatına geçiş, tefsir telifatının rivayet ve dirayet yönünden niteliği, müfessirin inanç ve düşünce dünyasının tefsire etkisi, müfessirlerin farklı kriterlere göre sınıflandırılması, İslam beldeleri ve coğrafyasına göre müfessirler, Osmanlı döneminde tefsir, 19. yüzyılın sonları ile 20. yüzyıl boyunca yapılan tefsirlerin niteliği gibi tefsir tarihine ilişkin konuları ele alır.
Hz. Peygamber, sahabe ve tabiinden Kur’an tefsirine yönelik aktarılan rivayetlerin mahiyeti, niteliği; rivayetlerin sıhhati, rivayetlerdeki zaaf noktaları; müfessirlerin tefsirlerde rivayetleri kullanım biçimi ve rivayetlere yaklaşımı; tefsirde “rivayet” ve “dirayet” kavramları; katıksız rivayet tefsirleri; rivayet ağırlıklı tefsirler ve özellikleri; dirayet tefsirlerinde rivayet kullanımı; Kur’an’ı anlamada rivayetlerin önemi gibi konuları inceler.
Tefsirde ‘dirayet’ kavramı, dirayet tefsirinin rey ve içtihatla ilişkisi, dirayet tefsirinin ana unsurları, meşhur dirayet tefsirleri, itikadî ve amelî görüşlerin dirayet tefsirine etkisi; ilmî, işârî, içtimâî tefsirlerin dirayet tefsiriyle ilişkisi gibi konuları inceler.
Kur’an’ın nüzûlüne ilişkin bazı ayet ve rivayetlerin yorumu, mükerrer nüzûl, nesih, müteşabihlik, garânîk rivayeti, müşkilü’l-Kur’an, cehennemin ebediliği, kadınla ilgili ayetler, cihat ayetleri, mucize ayetleri, ceza ayetleri, ilmî tefsir, işarî tefsir, reenkarnasyon, kıssalar gibi klasik ve modern dönemde tartışılan konuları ele alır.
Kur’an’ın değişik ayet ve surelerinde temas edilen konulardan birini seçip ilgili ayetleri belli bir sistematik içinde değerlendirip Kur’an’ın o konudaki görüşünü ortaya çıkarmaya çalışır. İncelenen konu inanç, sosyal veya bireysel hayat veya felsefi alana ilişkin olabilir.
Bu derste öncelikle ahkâm tefsiri yazan müfessirler ve eserleri tanıtılır, ardından Kur’an’ın hüküm içerikli ayetlerinden örnekler dil ve muhteva yönünden ele alınır; başta ahkâm tefsiri telif edenler olmak üzere müfessirlerin ahkâm ayetlerine ilişkin yorum ve analizleri incelenir.
Dersi başarıyla tamamlayan öğrenciler dönemin sonunda: • Kur’an’a çağdaş yaklaşımlar ve temsilcileri hk. malumat sahibi olacak • Çağdaş Tefsir yöntemlerini öğrenmiş olacak • Bu yaklaşım ve yöntemleri analiz ve tenkit edebilecektir.
Hadis
Bu ders tarih süreci içerisinde rivâyet metodolojisinin gelişim sürecini, rivâyetin kabul edilebilmesi için ön şart olarak kabul edilen râvilerin güvenilir olmalarının tesbit yöntemlerini, bunun için geliştirilmiş metodolojiyi inceler. Sahabe nesli ve sonradan gelen ulemânın râvi tenkidinde ileri sürdükleri şartları ve bunların nasıl uygulandığı üzerine yoğunlaşır. İsnâd tenkidi metodolojisinin tarih sürecinde bir disipline dönüşmesi, gelişmesi, sahanın otoritelerini ele alır, araştırmacıda senedin incelenmesi, güvenilir ve güvenilir olmayan râvileri ayırt etme yeteneği inşa edilir. Bu meyanda Cerh ve Tadil ilmi ve bu disiplin altında geliştirilmiş alt disiplinler incelenir.
Metin Tenki dersinin amacı bize ulaşan rivâyetlerin anlam içeriğini katî ve zannı gâlip içeren Kur’an âyetlerinden elde edilen mana, sahih hadisler, sarih akıl, deney, tecrübe ve gözlemle elde edilen diğer bilgi kaynaklarının verileriyle karşılaştırmak ve mananın doğruluğunu bunun için sahanın otoritelerinin geliştirimiş olduğu usûlün imkânlarıyla tesbit etmektir. Bu meyanda, erken dönem muhaddislerin (İmam Şafî ve Hatip al-Bağdâdî benzeri) sözleri, usûlcülerin geliştirdiği yöntemler, sonradan gelen âlimlerle modern dönemde ortaya konan teklifler, Müslüman metin kritiğine yöneltilmiş oryantalist tenkitler incelenecektir.
Bu derste hadis ilminin tarihsel süreçteki gelişimi, karşılaştığı kavramsal problemler, kavramsal ihtilafların hükümlere etkisi, diğer İslâm ilim disiplinleriyle etkileşimi, bunun literatüre yansımaları, hadis usûl geleneğinin imkânları ve modern dönemde bu geleneğe yapılan katkılar, farklı İslamî ekollerin bu usûlle kurdukları ilişkiler, hadis tedvini, hadislerin korunma yöntemleri, İslâm klasik kaynaklarına sızmış uydurma rivâyetlerle mücadele etmenin yöntemleri, sebebi vurud’ul-hadis, bunun hadisin sahih yorumuna katkısı gibi konular ele alınarak tarihsel süreçte dinamik bir seyir izleyen usûlün modern dönem tenkit metotlarıyla da karşılaştırılması ele alınmaktadır.
İhtilâf, sahih bir hadisin; özelde başka bir sahih hadisle, genelde şer’î delillerle gerçekte veya görünürde çelişmesidir. Tarihî, sosyal ve kültürel bağlamından uzaklaşmış iki hadis arasında teâruz bulunması tabiîdir. Zira Hz. Peygamber seferberlikte, barışta; kıtlıkta, bollukta, hayatın olağan akışında, kısacası farklı hal ve ihtiyaçlara göre söz söylemiş, farklı tavırlar sergilemiştir. İhtilâfü’l-hadîs, bu noktada hadisleri; îrâd edildikleri tarihî, sosyolojik ve reel bağlama yerleştirerek anlamayı hedefler ve salt literal tenkitlerle reddedilmelerinin önüne geçer.
Bu ders Mutezile, Hariciler ve bahusus Şia ekolünün Ulûmü’l-hadis sahasındaki çalışmalarını, metodolojik farklılıklarını ele almaktadır. Bugünün dünyasında 200 milyona yakın müntesibe ve güçlü medrese geleneğine sahip Şia ekolü, kendine has bir usûl geliştirmiş ve bu zeminde Ehli Sünnet hadis literatürüyle ilişkiye girmiştir. Bu farklı İslâmî ekollerin geliştirdiği Ulümü’l-hadis’in tarihsel ortaya çıkış süreçleri, kavramları, kavramsal ittifak ve ihtilafları, bunların hadis literatürüne yansımaları incelenmektedir.
Bu derste, hadis yorum tarihinin müstakil ürünleri olan şerhleri ortaya çıkaran etkenleri, sistematik şerhler öncesinde hadis anlama faaliyetlerini, şerhlerin coğrafyalarını, değişen coğrafyalarla ve ilerleyen zamanla birlikte şerhlerin muhtevasında görülen değişimleri, hadisleri şerh etme tarzlarını, mezhebî eğilimlerin şerhlere olası etkilerini, şerhlerin birbirlerini hangi açılardan etkilediklerini ve şerhlerin hadislerin anlaşılmasındaki rolünü tahlil etmek, türün öne çıkan eserleri ve müellifleri hakkında bilgi vermek, türün belli başlı eserlerinden seçilen ve eser hakkında kanaat oluşturacak yoğunlukta metinler okumak hedeflenmektedir.
Bu ders, çağdaş dünyada hadis ertafında cereyan eden tartışmaların mahiyetini, dayandığı epistemolojiyi, öne sürülen iddiaların kadîm tartışmalarla olan ilişkisini, modern döneme has boyutlarını incelemektedir. Sahih bir hadis tasavvuru olmadan sahih bir İslâm tasavvurunun da mümkün olamayacağını delilleriyle göstermektedir. Modern dönemin hadis tenkitciliğini müsbet ve menfi yönlerini kaynaklarına inerek etüd etmekte, konuyla ilgili meseleleri sorgulmakta ve çözüm yollarını tartışmaktadır. Çağdaş Müslümanların Hadis mevzularında karşı karşıya kaldıkları ve en çok gündemlerini meşgul eden konulardan hadislerin zannîliğini, sahabenin adaleti meselesini, vahiy gayri metluv meselesini, Hz. Peygamber’in tasarruflarının dindeki yerini, Şii ekolün itirazlarını vd. seçilmiş konuları da akademik bir üslûpla analiz etmektedir.
Batı dünyasında İslâmı detaylı çalışan ve bu meyanda bir literatür oluşturan bilim adamlarının bir kısmı hadis çalışmalarına yoğunlaşmış bulunmaktadır. Önde gelen Batı dillerinde yapılan bu çalışmalar sadece Batı’yı etkilememiş, Müslüman dünyadaki hadis çalışmalarını da etkilemiştir. Bu ders hadis sahasındaki oryantalizmi, orijinalliğini, hedeflerini, kullandığı yöntemleri, eğilimleri, önde gelen ve belirleyici olan bilim adamlarını ve en önemli çalışmalarını, ortaya sürdükleri temel argümanları, geliştirmiş oldukları hadis tenkit yöntemlerini ele almaktadır.
Bu ders, İlelü’l-hadis alanında telif edilmiş temel kaynakları ve sahanın ihtilaflı meselelerini inceler. Özellikle de âlimlerin bu disiplindeki katkılarına ışık tutarak meselelerin temellendirilmesini ve bazı problemlerin çözülmesini hedefler.
Fıkıh
Âlimlerin fıkhi sonuca ulaşırken dayanak olarak kullandıkları ve izledikleri yöntemleri belirlemek üzere oluşturulan fıkıh usulü, fukaha ve mütekellimin olmak üzere iki temel metot üzerinden gelişim serüvenini sürdürmüştür. Bu metotlardan fukaha usul düşüncesinin karakteristik özelliklerinin, tarihsel gelişiminin, sınırlarının ve metodolojisinin tafsili bir şekilde sunulması bu dersin ana eksenini oluşturur. Ayrıca literatür hakkında sağlam bir kanaat oluşturmak üzere farklı dönemlerden ilmi derinliğe sahip el-Fusûl fi’l-usûl, Keşfu’l-Esrâr, Mecami’ ve Mirkatü’l-vüsûl gibi fukaha usul düşüncesinin önemli metinlerine yer verilerek bu düşünceyi temsil eden eserlerin dil ve üslup özellikleri tahlil edilecektir. Bu sayede fukaha literatürünün inceliklerine vakıf olunacağı gibi bu metinler üzerinden o dönemlerin düşünce dokusuna da panoramik bir bakış atılmış olacaktır.
Fıkıh usulünün ana damarlarından birini de mütekellim usul düşüncesi oluşturmaktadır. Bu derste mütekellimin usûl düşüncesinin karakteristik özellikleri ve tarihsel gelişimi hakkında bilgi vermesinin yanında farklı dönemlerden Lum’a, Burhan, Mustasfâ, ve Cem’ul-Cevami’ gibi mütekellimin usûl düşüncesine ait yüksek metinler seçilerek tahlile tabi tutulacaktır. Böylelikle dersi takip eden genç araştırmacılar, mütekellimin usul düşüncesine dair birincil kaynaklarla tanışmış olacağı gibi bu eserlerin dil ve üslup özellikleri üzerinde külli bir bakış açısı kazanmış olacaktır.
Aile, insanın içinde doğup büyüdüğü ve hayata atıldığı toplumun en küçük yapı birimi olarak önemli hukuki ve ahlaki kuralları içerir. Bu nedenle aile hukukun hükümlerini ortaya koymayı hedefleyen bu ders, iki temel bölüm şeklinde kurgulanmaktadır. Dersin birinci bölümünde öncelikle evlenme akdi ve hukuki sonuçları ele alınacak ve tafsili bir şekilde evlenme akdinin unsur ve kuruluş şartları, evlenme engelleri, denklik, kadının mali hakları kapsamında mehir ve nafaka hakları, batıl evlilikler kapsamında muvakkat ve mut’a nikâhı ve neticeleri üzerinde durulacaktır. İkinci bölümde ise genel olarak evliliğin sona ermesi, boşanma çeşitleri, iç iradenin bulunmadığı durumlar, iddet, hidâne, nafaka ve miras gibi boşanmanın hukuki sonuçları üzerinde durulacaktır. Ayrıca mezkûr konular incelenirken bu konuların füru fıkıh literatüründe ilgili bölümlerde yer alış ve işleniş biçimleri tarihsel süreç dikkate alınarak incelenecektir.
Hukuki sonuca yönelmiş irade beyanı hukuki işlemin temel unsurudur. Bu derste tek taraflı irade beyanında ziyade birden çok irade beyanını gerektiren akitlerin teorik yapısı ve pratik sonuçları analiz edilecektir. İslam akit teorisi bir bütün olarak incelenerek akdin in’ikad, sıhhat ve nefaz gibi çeşitli merhaleleri işlenecektir. Böylelikle genç araştırmacılar Kur’an, sünnet ve İslam hukuk düşüncesinde esas alınan akit teorisinin mahiyetine dair sağlam bir zemine sahip olmuş olacaklardır.
el-Ahkâmü’s-Sultâniyye, klasik İslam hukuk literatüründe “devlet idaresi ile ilgili hükümler” anlamında kullanılmaktadır. Bu derste kamu hukuku ile ilgili konuların İslam hukuku çerçevesinde ele alınıp incelenmesi ve bu konuların ilgili eserlerde tarihî süreç içerisinde yer alış ve işleniş biçimleri ele alınacaktır. Ayrıca Ebû’l Hasen el-Maverdî’nin, Ebu Ya’la el-Ferra’nın el-Ahkâmü’s-Sultaniyye’si ve İbn Haldun’un Mukaddime’si gibi alanın önemli eserleri analiz edilerek ortaya koydukları teoriler üzerinde de durulacaktır. Böylece İslam hukuku açısından devlet idaresine dair hükümler tafsili bir şekilde ele alınıp incelenmiş olacaktır.
Bu derste mâkasıd fikrinin temelleri, terimleşmesi ve literatürde yerini alması ele alınacak ve ilgi temel kavram ve meseleler üzerinde durularak mâkasıdın önemi ve işlevi analiz edilecektir. Ayrıca İslâm hukukunun tecdidi ve güncelleştirilmesine yönelik çabalarda İslâm hukuk düşüncesinin anahtar kavramlarından biri haline gelen makāsıdü’ş-şerîa’nın kritik bir değerlendirilmesi yapılarak bu söylemlerde kullanılan kavramların mevsukiyeti test edilmiş olacaktır.
Osmanlı devletinin stratejik konumu, birçok milletten tebaya sahip olması ve İslam coğrafyasının güçlü bir temsilciliğini yürütmesi, hukuk sisteminin de oldukça gelişmesini sağlamıştır. 19. Yüzyıl’ın başına kadar örfi ve şer’i hukuk temelli bir hukuk politikası izlemesi sonucu ulaştığı kültürler arası bir hukuk motifi Osmanlı hukuk sisteminin incelenmesini daha da önemli kılmaktadır. Bu nedenle bu derste Osmanlı hukuk sisteminin dayandığı şer’i hukuk ve örfi hukuk ayrımına değinilerek Osmanlı döneminde devletin yapısı ve işlevi, ceza, borçlar, kişiler, aile, vakıf ve miras gibi hukukun çeşitli dallarının nasıl uygulandığı işlenecektir. Ayrıca Tanzimat döneminde yaşanan kırılma ve sonrasındaki değişimler ele alınarak Mecelle ve Aile Hukuk Kararnamesinin yaşadığı serüven ele alınacaktır.
Modern dönemde, teknolojik gelişmelerin büyük bir hızla ilerlemesi birçok sorunu da beraberinde getirir. Zira bilim ve teknoloji, sadece nesnel bilgiler ile irtibatlı olmayıp değer dünyamızla da yakından ilintilidir. Bu nedenle bu dersin ana eksenini müslümanların son yüzyıllarda karşılaştıkları fıkhî meselelerin analiz edilmesi, mukayeseli bir şekilde ele alınması, üretilen çözümlerin incelenmesi oluşturacaktır. Özellikle sağlık, iktisat ve gıda gibi alanlarda ortaya çıkan problemleri analiz ederek modern problemlere kritik bir bakış açısı kazandırmak amaçlanmaktadır.
Kelam
Bu derste kelam ilminin epistemolojik meseleleri içerisinde yer alan bilgi teorisine yer verilecek ve bu çerçevede “bilgi nedir?” sorusuna cevap arandıktan sonra, bilginin tarifi sorunu, bilginin imkânı, kaynağı, kısımları, bilgi vasıtaları (esbâbü’l-ilm), aklın gücü ve sınırları, keşf, ilham ve rüyanın bilgi değeri, duyuların bilgisi ve değeri, delil ve türleri gibi konular ele alınacaktır.
Bu derste kelam ilminin teolojik meseleleri içerisinde yer alan Allah’ın varlığı (isbat-ı vacib) ve birliği (tevhid), Allah’ın sıfatları (zatî-sübutî, fiilî-haberî), isim-müsemma meselesi, kelamullah ve halku’l-Kur’an meselesi, Allah’ın görülmesi (rü’yetullah) gibi uluhiyete ait temel meseleler ele alınacaktır.
Bu derste kelam ilminin kozmolojik meseleleri içerisinde yer alan evrenin oluşumu, evren tasarımları, yaratma teorileri, arazlar, cevherler, cisimler, akıl, nefs gibi klasik dönem kelamî doğa felsefesinin konularına yer verilecek ve kelamın atomcu evren modelinin günümüz bilimsel kozmolojik gelişmelerle ilişkisi ortaya konulmaya çalışılacaktır.
Bu derste nübüvvete ilişkin meseleler ve kelam ilminin eskatolojik meseleleri içerisinde yer alan nübüvvetin imkânı ve gerekliliği, vahiy, peygamberlerin sıfatları, mûcize, kerâmet ve olağanüstü haller, mehdi-mesih inancı, melek, şeytan, cin, ilahî kitaplar, kıyamet alametleri, kabir azabı, ba‘s, haşir, mahşer, hesap, sual, mîzan, sırat, a‘raf, şefaat, cennet, cehennem, tövbe, şefaat gibi konular ele alınacaktır.
Bu derste Mu‘tezile mezhebinin hem ana esaslarını teşkil hem de beş inanç esasını ifade eden “usûl-i hamse (beş esas)” içerisinde yer alan “tevhid”, “adl”, “va’d ve va‘îd”, “menzile beyne’l-menzileteyn (iki konum arasında üçüncü bir konum)”, “emir bi’l-marûf nehiy ani’l-münker (iyiliği emredip kötülükten sakındırmak)” konuları Basra Mu‘tezilesi’nin ünlü kelamcısı Kâdî Abdücebbar’ın kaleme aldığı Şerhu’l-Usûli’l-Hamse adlı eseri çerçevesinde ele alınacaktır.
Bu derste İslâm dünyasının çağdaş düşünce sorunlarının kelâm ilminin bakış açısıyla değerlendirilmesi amacıyla Agnostisizm, Ateizm, Deizm, Darvinizm, Freudizm, Materyalizm, Pozitivizm, Spiritüalizm, Nihilizm, Politeizm, Reenkarnasyon, Satanizm gibi fizik temelli, biyoloji temelli, ruh temelli, epistemoloji temelli eleştiriler ve karşı-eleştiriler ile Kötülük Problemi, Kadın Hakları, İnsan Hakları ve Demokrasi, Din-Bilim İlişkisi, Din-Akıl İlişkisi gibi çağdaş sorunlara İslam’ın dininin teklif edeceği muhtemel çözümler üzerinde durulacaktır.
Bu derste metot ve amaçları bakımından içeriden ve dışarıdan kelama yöneltilen eleştiriler ele alınacak ve bu bağlamda Ahmed b. Hanbel (ö. 855), Abdullah Ensari el-Herevî, İbn Hazm (ö. 1064), Gazzâlî (ö. 1111), İbn Rüşd (ö. 1198), İbn Teymiyye (ö. 1328), İbn Haldun (ö. 1406), Muhammed İkbal (ö. 1938) ve Fazlurrahman (ö. 1988) gibi alimlerin kelâm ilmine yönelttiği eleştiriler ve kelamın yeniden inşası konusunda ileri sürülen fikirler tartışılacaktır.
Bu derste Batıda İslam teolojisiyle ilgili yapılan çalışmalar incelenerek W. Montgomery Watt, A. Stanley Tritton, De Lacy O’Leary, A. Austryn Wolfson, Louis Gardet ve Georges Anawati gibi Batılı düşünürlerin kelam ilmine dair kaleme aldığı eserleri değerlendirilecek ve tartışılacaktır.
Tasavvuf
Tasavvuf tarihi çalışmaları, tarih ve İslami ilimler metodolojilerini birlikte kullanmayı gerektiren çalışmalardır. Birincil kaynaklar, arşivler, yazmalar ve güncel çalışmaları içeren bir alan taraması formasyonu kazanmak bu dersin başlıca hedefidir.
Orta doğu, Horasan, Uzak Doğu, Mağrib, Afrika gibi Anadolu dışı coğrafyalardaki tasavvufi oluşumları ve tasavvuf düşüncesini ele alan bu ders, ülkemizde üzerinde az çalışılmış ya da hiç çalışılmamış tarikatları tanıma fırsatı sunacaktır.
Anadolu’daki tasavvufi yapılar, İslam dünyasının diğer bölgelerindeki yapılardan bazı bakımlardan farklılıklar göstermektedir. Özellikle Anadolu’nun İslamlaşma dönemi bütünüyle benzersiz özellikler arz etmektedir. Bu ders, bu yapıları ve arka planlarındaki tasavvuf anlayışlarını incelemeyi hedefler.
Tasavvuf literatürünün başlıca dillerinden biri olan Farsça’da üretilmiş olan metinleri incelemeyi amaçlayan bu ders, İran, Anadolu ve Horasan bölgelerinin tasavvuf düşüncesiyle yakından tanışmak için bir fırsat sunmaktadır.
İbn Arabi’nin çığır açıcı eseri üzerinden onun düşüncesine giriş niteliği taşıyan bu ders, İbn Arabi terminolojisini, takipçilerini, Fusus şarihlerini tanımak için genç araştırmacıya bir fırsat sunmaktadır.
Ders, çağdaş dünyadaki tasavvufi hareketleri, özellikle Batı’daki yeni oluşumları ele alacaktır. Genç araştırmacı, kimi İslam dünyası kökenli ve ana akıma dahil, kimiyse çeşitli dinlerin ve mistik akımların sentezlenmesiyle oluşan bu akımları, başlıca isimlerini ve eserlerini tanıma fırsatı bulacaktır.
Osmanlının kuruluşundan itibaren etkili olduğunu gördüğümüz tasavvuf düşüncesi, zaman içinde tasavvuf sahasına yeni oluşumlar ve müellifler kazandırarak derinleşmiş ve genişlemiştir. Ders, Osmanlı tasavvuf düşüncesinin başlıca isimlerini ve kurucu eserlerini tanıtmayı amaçlar.
Tasavvufa yönelik olarak, tasavvuf tarihinin ilk dönemlerinden itibaren bazı eleştiriler ve bu eleştirilere yönelik cevaplar verilmektedir. Bazen doktrinel, bazen pratik ve bazense modern bilim ve felsefe temelli olan bu eleştiriler dersin konusu olacaktır.
bis@ihu.edu.tr